SÁCH : PHÁP Ở MỌI NƠI - THIỀN SƯ SAYADAW U TEJANIYA - PHẦN i

SÁCH : PHÁP Ở MỌI NƠI - PHẦN I 

Thiền Sư Sayadaw U Tejaniya

Sư Tâm Pháp Dịch 

MỤC LỤC PHẦN I 

Thiền chánh niệm là gì?........................................................................

Làm sao bạn biết có tâm?......................................................................

Kiên trì bền bỉ........................................................................................

Ai đang hành thiền?...............................................................................

Đề mục là gì?.........................................................................................

Bắt đầu với bất cứ đề mục nào..............................................................

Sử dụng bất cứ đề mục nào sẵn có để phát triển chánh niệm................

Tâm phải luôn tỉnh thức và hứng thú....................................................

Thời gian nào là tốt nhất để hành thiền.................................................

Chờ đợi và quan sát với trí thông minh.................................................

Chỉ mỗi chánh niệm thì không đủ.........................................................

Hãy tư duy khi thực hành......................................................................

Hay biết bất cứ cái gì đang diễn ra........................................................

Tìm hiểu mọi thứ đang diễn ra..............................................................

Ngũ căn.................................................................................................

Niệm.....................................................................................................

Quay tâm vào bên trong.......................................................................

Thiền bắt đầu ngay từ khi bạn thức dậy...............................................

Định......................................................................................................

Hai loại định.........................................................................................

Định sanh từ trí tuệ bắt đầu bằng trí tuệ...............................................

Tinh tấn................................................................................................

Thực hành một cách thư giãn nhưng không ngừng lại........................

Tín ........................................................................................................

Hãy có hứng thú với công việc của mình.............................................

Tuệ .......................................................................................................

Thái độ đúng đắn.................................................................................. 

Tâm là một phần của tự nhiên..............................................................

Đau đớn và khó chịu............................................................................

Tóm lược về cách thực hành trong lúc ngồi thiền, đi kinh..................

 hành và sinh hoạt hàng ngày...............................................................

Suy nghĩ  .............................................................................................

Tại sao chúng ta phải thực hành trong mọi lúc?..................................

Tu tập trạch pháp..................................................................................

Con lắc..................................................................................................

Hứng thú và tìm hiểu............................................................................

Thất giác chi.........................................................................................

Vai trò của chánh niệm.........................................................................

Đừng để tâm sân tăng trưởng...............................................................

Tâm si là bóng tối.................................................................................

Hãy khuấy động mọi thứ lên một chút.................................................

Câu hỏi rút ra từ chương “Thế nào là thiền chánh niệm”....................

Thái độ đúng 101..................................................................................

Thế nào là thái độ đúng khi hành thiền.................................................

Chúng ta quan sát như thế nào?............................................................

Tại sao chúng ta phải chánh niệm?.......................................................

Hạnh phúc với chánh niệm....................................................................

Hãy làm tất cả những việc  gì là thiện...................................................

Tạo đà chánh niệm.................................................................................

Tinh yếu thiền chánh niệm....................................................................

Chánh niệm từng giây phút đem tới đà quán tính .................................

Bất cứ đề mục nào..................................................................................

Kiểm tra tâm thiền..................................................................................

Quan sát một cách tự nhiên....................................................................

Ngồi thiền...............................................................................................

Đi kinh hành...........................................................................................

Thiền trong lúc ăn uống.........................................................................

Sinh hoạt hàng ngày...............................................................................

Đau ........................................................................................................

Cảm thọ..................................................................................................

Sân chỉ là sân, nó chỉ là bản chất của pháp............................................

Kiên trì tinh tấn......................................................................................

Lấy đà chánh niệm.................................................................................

Giá trị của chánh niệm...........................................................................

THIỀN CHÁNH NIỆM LÀ GÌ?

Chúng ta hãy nói một chút về thiền. Tại thiền viện này, chúng ta thực hành thiền Tứ Niệm Xứ (satipatthāna), hay còn gọi là thiền chánh niệm trên bốn niệm xứ là thân, thọ, tâm và pháp. Tuy nhiên, trước khi bắt đầu thực hành, chúng ta cần phải hiểu rõ mình đang thực hành cái gì và tại sao lại thực hành nó. Điều quan trọng là chúng ta bắt đầu pháp hành này giống như bắt đầu thực hiện một dự án lớn, cần phải hiểu rõ những ý tưởng của dự án và những nguyên tắc chủ đạo của những việc chúng ta dự định thực hiện. Chúng ta cần có những thông tin cơ bản và những hiểu biết đúng về bản chất của thiền chánh niệm để có thể thực hành một cách tốt đẹp. Chúng ta không thực hành một cách mù quáng.

Thiền chánh niệm là gì? Mục đích tu tập của chúng ta là gì? Loại tâm nào, thái độ nào cần phải có khi thực hành thiền? Thực hành như thế nào?

Đối với tôi, thiền chánh niệm cơ bản là làm việc để chuyển hóa tâm mình. Thiền là việc tu dưỡng các trạng thái tâm thiện, nuôi dưỡng một cái tâm hướng về Pháp, và phát triển các phẩm chất tốt đẹp của tâm. Thiền chánh niệm không phải là một công việc được làm do thân hay do đề mục  (hay đối tượng hay biết của tâm, là những gì đang xảy ra, những gì đang được tâm quan sát. Xem thêm ở chương Đề mục là gì?).

Đề mục không hành thiền, mà là tâm đang hành thiền. Chính vì vậy mà thiền tập được gọi là “công việc của tâm”, và chính vì vậy mà bạn cần phải hiểu biết về tâm mình.

Làm sao biết có tâm ?

Bạn có biết mình có tâm hay không? Làm sao biết mình có tâm? Bạn có thể thấy hay quan sát được tâm thông qua sự làm việc hay hoạt động của nó như nhận biết, suy nghĩ, kinh nghiệm , cảm nhận, ham muốn, tập trung chú tâm… Bây giờ bạn hãy chắp hai tay vào nhau và nhìn vào đôi bàn tay của mình. Bạn biết hai tay mình đang chạm nhau đúng không? Làm sao bạn biết được cảm giác xúc chạm ấy? Tâm làm gì để bạn có thể biết được điều ấy? Bạn biết bởi vì tâm đang hay biết và đang hướng sự chú ý vào nó.

Bạn có biết rằng tâm mình đang nhận biết và đang chú ý không? Bạn có biết tay mình chắp trong khi tâm đang mải suy nghĩ chuyện khác không? Không. Vì vậy bạn có thể thấy được điều đó không chỉ vì tay bạn đang chắp lại mà còn bởi tâm mình đang chú ý, và chánh niệm là một phần của sự chú ý đó.

Bạn có thể chuyển sự chú ý của mình từ bàn tay xuống chân được không? Được, đúng không. Sự chuyển hướng chú ý này thực ra chính là tâm đang hoạt động. Chính là tâm đang chú ý. Nếu bạn biết rằng mình đang chú ý vào một cái gì đó, lúc đó bạn cũng nhận biết được tâm của mình. Không cần phải đi tìm kiếm tâm ở đâu cả, bởi vì ít nhiều ai cũng nhận biết được nó. Hay biết, suy nghĩ, dự tính, ý định…đều là những hoạt động của tâm cả. Mới đầu thì không dễ nhận ra tâm như các đề mục khác, bởi vì sự thiếu hiểu biết thế nào là tâm. 

Kiên trì bền bỉ

Chúng ta cần loại cố gắng nào khi hành thiền? Đến bây giờ rất nhiều người mới chỉ biết có một loại cố gắng, đó là loại cố gắng cưỡng ép, tiêu tốn năng lượng. Tuy nhiên khi sự cố gắng được thúc đẩy bởi động lực của phiền não như tham (lobha), sân (dosa) hoặc si (moha) thì đó lại là tà tinh tấn. Loại tinh tấn này chỉ càng nuôi lớn thêm phiền não trong quá trình cố gắng mà thôi.

Vậy thì phải hành thiền thế nào đây? Chúng ta phải sử dụng loại nỗ lực thiện (kusala) và loại cố gắng đúng đắn của nhẫn nại và kiên trì. Chánh niệm (sati) cần phải cân bằng. Sự tự tin vào chính mình và đức tin (saddhā) vào pháp hành cần phải cân bằng. Tinh tấn (viriya) cũng cần phải cân bằng. Những căn này, cùng với định (samādhi, sự ổn định của nội tâm) và tuệ (paññā) tạo thành ngũ căn (indriya) làm việc cùng với nhau trong thiền. 

Tuệ giác không có cơ hội xuất hiện khi chúng ta quá chú tâm vào một đề mục mà không quán sát,     tìm hiểu những gì đang diễn ra trong hiện tại 

(trạch pháp-dhamma vicaya)

Chúng ta không thể nói là mình hành thiền vipassanā khi chỉ làm mỗi việc là chú tâm tập trung vào đề mục, bởi vì thiền vipassanā là tập học hiểu về tiến trình thân và tâm của chính mình (danh-sắc, nāma-rūpa).

Ai đang hành thiền?

Bạn không hành thiền, mà chính những quan kiến nằm sâu trong tâm bạn đang hành thiền. Nếu những quan kiến bên trong này sai lầm, thì toàn bộ tiến trình thiền tập của bạn cũng sai đường lạc lối. Chỉ khi tâm thiền (cái tâm biết tâm quan sát) có quan kiến đúng đắn, thái độ đúng đắn và hiểu biết đúng đắn  thì bạn mới thực hành đúng được.

Những thông tin trong cuốn sách này, những buổi trình pháp và pháp đàm, những lời nhắc nhở chỉ có mục đích là cung cấp cho chúng ta thông tin đúng. Rồi sau đó chúng ta sử dụng những thông tin đã được học, nghe và hiểu ấy, cộng với vận dụng trí thông minh (cũng là một loại trí tuệ) trong quá trình thực hành để phát triển trí tuệ.

Chúng ta cần có chánh kiến và chánh tư duy. Chúng ta cũng cần có sự thẩm sát, hay trạch pháp, là sự quán xét các hiện tượng của thân tâm và tìm hiểu xem cách thức thực hành và quan sát của mình như thế nào. Điều quan trọng ở đây là sự cần thiết phải có trí tuệ đi cùng với chánh niệm để tuệ giác thu được từ kinh nghiệm trực tiếp có cơ hội khởi sanh.

Tâm thiền, cái tâm hay biết hay là tâm quan sát cần phải là một cái tâm “thuận pháp”, một cái tâm thiện. Chúng ta chỉ thực hành đúng khi thực hành với một cái tâm thiện. Chúng ta không thể nói mình thực hành đúng khi để tham, sân hay si hoạt động trong tâm thiền. 

Khi thực hành với mong cầu là thực hành với tâm tham. Khi thực hành với tâm bất mãn hay không hài lòng là thực hành với tâm sân. Khi không thực sự hiểu mình đang làm gì là thực hành với tâm si.

Một phần công việc thiền tập là bắt đầu nhận diện những xu hướng tâm bất thiện mỗi khi nó sanh khởi. Khi có những động lực này trong tâm thì chúng ta không thể cố thực hành được. Chúng ta phải nhận diện khi nào có xu hướng tâm sai hay bất thiện, và khi nào có xu hướng tâm đúng hay thiện, cùng với những hậu quả tương ứng của nó. Điều đó có nghĩa là học hiểu thế nào là thiện và thế nào là bất thiện. Để làm được điều này, chúng ta phải sử dụng những kiến thức lý thuyết đã có, cộng với sự thông minh và trí tuệ trong lúc thực hành để nhận diện phiền não mỗi khi chúng có mặt trong tâm. Chúng ta cũng phải biết trân trọng tiến trình học hỏi này.

Đề mục là gì?

Chúng ta thường sử dụng từ “đề mục” (hay đối tượng nhận biết). Đề mục là gì? Đề mục là những gì chúng ta đang kinh nghiệm, đang quan sát, những gì đang được tâm nhận biết. Luôn luôn có một cái gì đó đang diễn ra, vì vậy chẳng bao giờ thiếu đề mục cả. Tất cả chúng đang diễn ra (hay đang sanh khởi) đúng như bản chất của chúng. Trong thiền chánh niệm, chúng ta không kiểm soát các kinh nghiệm. Chúng ta quan sát mỗi khi có cái gì đó diễn ra hay nảy sinh, tâm bị hút về phía đó, và chúng ta quan sát tiến trình ấy. Bản chất của đề mục cần phải được tâm hay biết, cảm nhận và kinh nghiệm.

Trong bất cứ khoảnh khắc nào cũng có vô số đề mục đến qua 6 cửa giác quan mà tâm có thể nhận biết.

Có bao nhiêu cửa giác quan? Có 6 cửa giác quan . Cách chúng ta quan sát đề mục qua 6 cửa giác quan chính là tâm đang làm việc. Trong khi cần phải hiểu biết về đề mục, thì chúng ta cũng cần phải nhận ra rằng thiền không phải là công việc của đề mục. Thiền là công việc của tâm. Chính vì vậy để hành thiền tốt, điều quan trọng là phải hiểu biết về tâm, gồm cả cách nó quan sát, cách nó làm việc và những thái độ đằng sau của nó nữa. Chúng ta đang hành thiền với thể loại tâm nào đây?

Khi chú tâm tập trung vào đề mục, chúng ta không thể thấy được sự hoạt động của tâm. Khi nhìn đồ vật qua cặp kính mà mình đang đeo, chúng ta có thể sẽ không nhận thấy rằng mình đang đeo kính. Cũng giống vậy, nếu quá tập trung vào đề mục chúng ta sẽ không thể thấy được tâm, không thấy được nó đang làm gì, đang hoạt động như thế nào. Nếu không quá chú ý nhìn đồ vật, thì ít nhất chúng ta cũng còn biết được rằng mình đang đeo kính. Đó là cách tâm mình làm việc. 

Chính vì vậy tôi thường cảnh báo các bạn chớ nên tập trung chú tâm nếu mục đích của mình là nắm bắt được toàn cảnh và hiểu biết về bản chất của tâm và đề mục. Khi thực hành, sự khác biệt giữa cái bạn đang quan sát và cách bạn quan sát (hành động quan sát) sẽ trở nên rõ ràng hơn. Nói cách khác hiểu biết của bạn về tâm mình và về đề mục sẽ trở nên rõ ràng hơn. Bạn sẽ tự mình nhận ra rằng: “Ô, đây là đề mục và đây là tâm”, và rằng bản chất của chúng là khác nhau. Bạn sẽ thấy ra điều này khi thực hành. Tôi chỉ giải thích cho bạn để bạn có thông tin trợ giúp khi bắt tay vào thực hành.

Hãy suy nghĩ kỹ đến những điều này: bạn có còn hành thiền chánh niệm khi chỉ ngồi và chú tâm vào một đề mục không? Khi chú ý vào một cái gì đó thì đấy có phải là thiền chánh niệm hay không? Không, đó chỉ là tập trung chú tâm vào một đề mục mà thôi. Thế nếu bạn chỉ thuần hay biết thì đó là gì? Còn nếu tâm thiền đầy những trạng thái tâm bất thiện thì đó là gì?

Chẳng hạn khi bạn đang quan sát, đang hay biết và chánh niệm: cái gì là đề mục (thân hoặc tâm) và cái gì là tâm, hay nói cách khác, cái gì là cái bị quan sát và cái gì là cái đang quan sát. Bạn có nên quán xét điều đó hay không? Một thiền sinh chỉ muốn quan sát đề mục thì có thể quán xét được như vậy hay không? Một thiền sinh chỉ biết bằng lòng với một trạng thái tâm bình an thì có thể thu được tuệ giác về bản chất của thân tâm mình hay không? Không. Họ chỉ bám víu vào trạng thái bình an ấy và cố gắng để ở trong đó lâu hơn mà thôi. Khi đó không thể có cơ hội cho trí tuệ sanh khởi.

Trong thiền chánh niệm, chúng ta không cần làm việc với đề mục hay những gì chúng ta quan sát. Chúng ta chỉ có thể và chỉ cần chú ý đến cách thức mình quan sát đề mục như thế nào mà thôi.

Chúng ta làm điều này bằng cách đầu tiên là nhận biết tâm mình đã sẵn sàng quan sát như thế nào. Nó bất an hay bình lặng? Có loại trí tuệ nào đó đang hiện diện hay không? (các loại trí tuệ khác nhau: văn tuệ - sutamayā paññā, tư tuệ - cintāmayā paññā, và tu tuệ - bhāvanāmayā paññā. Xem thêm trong mục Chỉ mỗi chánh niệm thì không đủ). Bạn không cần phải thay đổi cách thức tâm quan sát. Bạn chỉ cần ghi nhận cách nó đang quan sát ra sao và hậu quả của cách quan sát ấy như thế nào.

Qua thời gian, chúng ta sẽ nhận ra được những mối quan hệ nhân quả khác nhau. Khi bạn đã quan sát lại nhiều lần và thấy rõ những kịch bản khác nhau ấy, bạn sẽ bắt đầu hiểu rõ hơn cách thức những suy nghĩ và trạng thái tâm ảnh hưởng đến cách nhìn nhận của bạn đối với cái mình đang quan sát như thế nào.

Bắt đầu với bất cứ đề mục nào

Hãy bắt đầu bằng cách chánh niệm về bất cứ một đề mục nào. Trong khi duy trì chánh niệm, hãy thường xuyên kiểm tra lại tâm mình. Tâm đang chánh niệm về cái gì? Khi chánh niệm tâm có thoải mái hay không? Tâm có thư giãn không? Thái độ của tâm như thế nào? Hãy thường xuyên kiểm tra. Hãy cẩn thận đừng để mình chỉ chú tâm vào đề mục.

Khi đi kinh hành, hãy kiểm tra xem tâm nôn nóng hay thư giãn. Có khó để biết được điều đó không? Không! Bạn chỉ cần kiểm tra lại tâm mình thôi, đúng không. Có quá khó để biết tâm mình không? Đến đây thì không khó để nhận biết những trạng thái tâm rõ và những hoạt động của tâm. Xin đừng đi tìm kiếm những thứ vi tế vội. Tâm đang như thế nào? Nó đang bình an, thanh thản hay căng thẳng? Nó có mệt mỏi không? Bạn có thể biết được điều đó chứ, đúng không. Hãy quan sát tâm mình. Cái gì đang diễn ra bây giờ? Bạn có thể kiểm tra để biết xem:

∎ Bạn đang chánh niệm với thể loại tâm gì?

∎Khi chánh niệm đề mục này, tâm mình cảm thấy ra sao?

Hãy cố gắng quan sát mối quan hệ giữa tâm và đề mục như thế. Điều quan trọng là phải ý thức về những mối liên quan và liên hệ nhân quả kiểu như vậy trong quá trình thực hành.

Sử dụng bất cứ đề mục nào sẵn có để phát triển chánh niệm

Cái nào tốt hơn: quan sát hơi thở hay quan sát phồng xẹp (của thành bụng)? Chẳng có cái nào tốt hơn cái nào cả. Chúng đều như nhau tất! Bạn không nên thích cái này hơn cái kia. Nếu làm như vậy là bạn đã bị dính mắc vào một đề mục.

Đề mục ở lỗ mũi là một đề mục. Đề mục ở thành bụng là một đề mục. Âm thanh là một đề mục. Nóng là một đề mục. Trong thiền vipassanā, mắt là một cửa giác quan và mũi là một cửa giác quan khác. Bạn có thể chánh niệm về bất cứ đề mục nào được không? Bạn có thể bắt đầu chánh niệm về tiếng động được không? Bạn có phải đi tìm tiếng động không? Nó luôn có sẵn ở đó đấy chứ, đúng không. Bạn có thể nhận biết rằng tiếng động đang có mặt. Hãy nhìn bất cứ đề mục nào có sẵn. Không cần phải đi tìm kiếm những đề mục vi tế.

Thiền vipassanā sử dụng bất cứ đề mục nào  để phát triển chánh niệm (sati), định tâm (samādhi) và trí tuệ (paññā).

Một thiền sinh với chánh niệm+trí tuệ sẽ sử dụng bất cứ đề mục nào để phát triển niệm, định và tuệ chứ không phải để tăng trưởng tham, sân hay si. Tâm sẽ tăng trưởng sức mạnh nếu bạn thực hành một cách thư giãn, thoải mái và bền bỉ liên tục. Nên nhớ đề mục không quan trọng, quan sát với thái độ đúng đắn quan trọng hơn.

Tâm phải luôn tỉnh thức và hứng thú

Thực hành Pháp là một công việc của tâm, điều đó có nghĩa là tâm phải có chánh niệm (sự hay biết). Tâm cũng phải tỉnh thức và có hứng thú tự tìm hiểu chính mình. Nhưng bởi vì xu hướng thói quen của chúng ta là cứ hướng sự chú ý ra bên ngoài nên chúng ta thường xuyên quên kiểm tra lại chính mình. Chính vì vậy chúng ta phải thường xuyên tự hỏi mình và tự nhắc nhở bản thân mình để duy trì chánh niệm.

Quán tính chánh niệm đến từ việc thực hành liên tục từng giây phút. Chúng ta mong muốn chánh niệm liên tục không gián đoạn để cuối cùng sẽ có được đà quán tính tự nhiên của chánh niệm. Dùng hình ảnh ví dụ, chúng ta không muốn loại lửa rơm chóng tàn, mà muốn có được ngọn lửa lâu bền như lửa than, lửa củi.

Thời gian nào là tốt nhất để hành thiền?

Nhiều thiền sinh có suy nghĩ rằng thiền của họ bắt đầu khi nghe tiếng chuông đánh thức vào buổi sáng. Không phải như thế! Tiếng chuông chỉ là để nhắc nhở bạn. Thời gian thích hợp để hành thiền là từ lúc bạn thức dậy vào buổi sáng cho đến khi lên giường đi ngủ. Khi bạn thức dậy vào buổi sáng, hãy tự kiểm tra lại mình. Tâm có sáng suốt không? Có cảm thấy tươi mới không? Còn buồn ngủ không? Có khi bạn thức dậy nhưng vẫn còn muốn ngủ nữa. Có khó để biết không? Có thể biết được tất cả những điều ấy không? Bạn chỉ phải làm mỗi việc là tự hỏi chính mình.

Bạn thực hành là để hiểu biết thân tâm mình. Hãy để những gì đến thì đến; chẳng quan trọng. Công việc của tâm là hay biết và ghi nhận, điều đó có thể làm trong bất cứ tư thế nào, bất cứ công việc gì. Chỉ mỗi việc ngồi thu lu trên tọa cụ đâu phải đã là hành thiền. Một số người ngồi ngủ gật, có người thì ngồi mơ mộng đâu đâu. Đó có phải là hành thiền không?

Chờ đợi và quan sát với trí thông minh

Trong pháp hành này, chúng ta không tập trung chú tâm, không kiểm soát, không cố gắng quá mức, không hạn chế hay can thiệp. Tất cả những hành động đó đều có động lực từ các phiền não như tham, sân, si.

Chúng ta thường hay sử dụng rất nhiều cố gắng sai đường (tà tinh tấn) để có được những thứ mình muốn hoặc bỏ rất nhiều công sức để tống khứ những gì mình không ưa. Chúng ta cũng thường làm nhiều việc một cách mù quáng trong khi chẳng biết chắc mình cần phải làm gì.

Với pháp hành này, chúng ta chỉ cần chờ đợi và quan sát với trí thông minh. Khi ngồi thiền bạn có thể hay biết được những gì một cách tự nhiên? Bạn không phải tập trung tâm hay nhìn vào một đề mục đặc biệt nào cả. Bạn chỉ hay biết và tự quan sát chính mình:

∎ Bạn có biết mình đang ngồi đây hay không?

∎ Cái gì đang diễn ra trong thân của bạn?

∎ Bạn có thể biết được những gì một cách tự nhiên? Bụng phồng, xẹp, nóng bức, tiếng động… 

∎ Bạn có nhận biết được hai bàn tay mình đang chạm vào nhau không?

∎ Cánh tay bạn có mỏi không?

Bạn cần bao nhiêu sức lực để biết mình đang nhìn, đang nghe, cảm nhận cảm giác nóng, lạnh, cảm giác xúc chạm hay sự mệt mỏi? Bạn có cần phải tập trung chú tâm mới cảm nhận được những điều ấy không? Đơn giản hay biết như vậy có mệt mỏi hay khó lắm không? Bạn xem, quan sát như vậy có dễ không? Cứ thực hành như vậy cả ngày đâu có mệt mỏi gì!

Hãy tự hỏi xem mình có hay biết không và rồi mới bắt đầu ngồi thiền hoặc đi kinh hành. Bản chất của tâm là nhận biết đề mục nó muốn một cách tự nhiên và nó sẽ hay biết nhiều ít tùy theo khả năng của nó. Thường xuyên tự kiểm tra mình khi ngồi thiền, đi kinh hành, khi ăn, khi sinh hoạt. Tâm biết những gì nó muốn biết, đúng không? “Cái biết tự nhiên” này rất dễ đối với bạn. Còn cứ phải cố đi tìm đề mục mình thích sẽ làm bạn mất rất nhiều năng lượng.

Chỉ mỗi chánh niệm thì không đủ

Nên nhớ, chỉ mỗi chánh niệm thì không đủ! 

Cần phải có cả trí tuệ hiện diện cùng chánh niệm.

Trí tuệ ấy từ đâu mà có? Có ba loại trí tuệ: sutamayā paññā (văn tuệ), cintāmayā paññā (tư tuệ), bhāvanāmayā paññā (tu tuệ). Sutamayā paññā (văn tuệ) là thông tin bạn thu được từ sách vở, nghe thuyết pháp hay trình pháp với thiền sư. Cintāmayā paññā (tư tuệ) là trí thông minh hay hiểu biết thu được từ tư duy, lý luận hoặc những phân tích tri thức. Bhāvanāmayā paññā (tu tuệ) là tuệ giác hay trí tuệ thu được từ kinh nghiệm trực tiếp. Nói ngắn gọn, chúng ta gọi chúng là thông tin, trí thông minh và tuệ giác.  Trong cuốn sách này, chúng ta có thể gọi bất cứ loại nào trong ba loại đó là trí tuệ, hoặc đôi chỗ gọi cụ thể là thông tin, trí thông minh và tuệ giác.

Bạn có thể làm việc về một vấn đề nào đó mà chẳng biết tý gì về nó được không? Bạn chỉ có thể làm việc được khi có thông tin đúng về nó. Vậy thì làm thế nào để thực hành đúng? Trước khi thực hành, bạn phải có được thông tin hoàn chỉnh và chính xác để khi thực hành, trí tuệ ở dạng thông tin và trí thông minh mới có mặt cùng với chánh niệm. Bạn cần phải có thông tin đúng và thái độ đúng làm nền tảng trí tuệ để thực hành đúng. Đức Phật gọi đó là chánh niệm và tỉnh giác (sati-sampajaññā).

Có thông tin đúng bạn sẽ không gặp phải những khó khăn do sử dụng thông tin sai. Thông tin đúng thu được từ việc nghe Pháp, hỏi đạo và đàm luận Pháp. Tôi cung cấp thông tin, và bạn là thiền sinh, sẽ sử dụng thông tin ấy cộng với trí thông minh của bạn khi thực hành. Tuệ giác sẽ sanh khởi khi nhân duyên đã hội đủ.

Hãy tư duy khi thực hành

Vậy, bạn nên nghĩ hay không nên nghĩ khi thực hành thiền? Bạn cần phải cảnh giác đối với những loại suy nghĩ khiến cho tham, sân, si tăng trưởng. Khi nói không nên suy nghĩ khi hành thiền là muốn nói đến loại suy nghĩ bị thúc đẩy bởi phiền não. Tất nhiên bạn không thể ngăn chặn được những suy nghĩ sinh khởi một cách tự nhiên trong tâm, nhưng bạn không được giúp cho những suy nghĩ phiền não ấy ngày càng lớn lên.

Bạn không phải chặn đứng tất cả mọi loại suy nghĩ! Bạn nên nghĩ về Pháp mà bạn đã được nghe, những thông tin đã được đọc ở đây, nghĩ về công việc bạn đang làm (việc tu tập) và quán xét xem mình đang thực hành như thế nào. Loại suy nghĩ này sẽ khiến trí tuệ thêm tăng trưởng.

Thông tin tôi cung cấp cho bạn ở đây sẽ làm việc ở trong tâm khi bạn thực hành, và bạn sử dụng lý thuyết cộng với trí thông minh của mình để tu tập một cách sáng tạo trong từng hoàn cảnh cụ thể. Tận dụng những phẩm chất tâm tốt (như chánh niệm, tinh tấn, trí tuệ) và vận dụng trí thông minh là công việc của thiền chánh niệm.

Hỏi: Có đề mục và có cả tâm quan sát ở đó. Vậy cái nào quan trọng hơn?

Đáp: Tâm quan sát quan trọng hơn.

Nếu muốn hiểu sự thật, bạn cần phải chú ý đến tâm quan sát. Trí tuệ có thể sanh khởi khi mà trong tâm bạn còn có mặt tham, sân, si được không? Bạn đang thực hành với thái độ như thế nào? Hãy thường xuyên kiểm tra lại thái độ của mình. Đừng có dính mắc vào các kinh nghiệm. Chúng sanh lên theo bản chất tự nhiên của chúng và chỉ có tác dụng để cho mình giữ chánh niệm mà thôi.

Một thiền sinh trí tuệ sẽ sử dụng các đề mục đến với mình qua 6 cửa giác quan để phát triển sự ổn định nội tâm, chánh niệm và trí tuệ. Đối với những thiền sinh chưa tới mức độ trưởng thành (về mặt tâm linh) như thế, cũng vẫn những đề mục ấy nhưng chúng sẽ chỉ làm tăng thêm tham, sân và si thôi.

Hỏi: Đề mục nào tốt hơn, hơi thở ở lỗ mũi hay phồng xẹp của bụng?

Đáp: Chẳng cái nào tốt hơn cái nào cả. Một đề mục này chẳng tốt hơn một đề mục khác. Đề mục chỉ là đề mục. Nếu bạn cho đề mục này tốt hơn đề mục khác, một cách tự nhiên bạn sẽ bị dính mắc vào nó. Về sau, khi không thể chú tâm đến đề mục ưa thích ấy, bạn sẽ thấy rằng mình không thể hành thiền được nữa.

Tâm tham chắc chắn sẽ sanh khởi khi bạn lựa chọn đề mục mình ưa thích. Tâm sân sẽ sanh khởi khi bạn không tìm thấy được đề mục mình chọn ấy nữa. Tin rằng một đề mục nào đó là “tốt”, nhất định đó là tâm si đang hoạt động.

Vậy thì, nhiệm vụ của bạn là phát triển đề mục hay phát triển chánh niệm? Đề mục vốn luôn có sẵn ở đó theo đúng bản chất tự nhiên của nó; công việc của bạn là phát triển chánh niệm. Bạn không cố thay đổi những gì đang diễn ra mà phải làm việc để củng cố và nâng cao cái tâm còn yếu chánh niệm của mình. Bây giờ đây, nó còn thiếu sự ổn định nội tâm, trí tuệ còn non nớt, tinh tấn còn yếu ớt và đức tin còn thiếu. Thiền là công việc củng cố và phát triển các căn tín (saddhā), tấn (viriya), niệm (sati), định (samādhi), tuệ (pāññā).

Hay biết bất cứ cái gì đang diễn ra

Hiểu được cái gì là vô ích khác xa việc suy nghĩ hoặc đánh giá cái gì đó là “không tốt”. Nếu tâm gán cho cái gì đó là tốt thì tâm tham đã sẵn sàng ngay lập tức. Bất cứ một đề mục nào sanh khởi, thì ngay tại đó đã có tâm si đợi sẵn rồi. Tâm si che án những đặc tướng tự nhiên của đề mục (nhưng không che án bản thân đề mục) và gán cho nó cái nhãn là “tốt” hoặc “xấu”. Tâm tham (lobha) và sân (dosa) liền làm công việc của nó là nắm giữ hoặc chối bỏ. Vậy thì làm sao chúng ta hành thiền được đây? Thiền là việc nhận biết các dạng tồn tại của tham, sân, si từ thô rõ đến tế vi, và tất cả họ hàng của chúng đang có ở trong tâm khi tâm quan sát đề mục. 

Trong pháp hành này, chúng ta tập hay biết bất cứ những gì đang diễn ra. Thay vì cố gắng làm cho tâm tĩnh lặng chúng ta chỉ cần nhận biết và quan sát sự bất an với một thái độ đúng đắn.

Bởi vì chúng ta muốn học hiểu về bản chất của tâm và của đề mục quan sát, chúng ta không cố gắng làm cho tâm phải tĩnh lặng hay cố gắng loại bỏ đề mục (đối tượng nhận biết của tâm). Chúng ta không can thiệp, không kiểm soát mà quan sát, bởi vì chúng ta muốn hiểu tâm và đề mục trong trạng thái tự nhiên, như chúng đang diễn ra. Đó chính là chánh kiến.

Vì vậy, chúng ta cũng không cố gắng loại bỏ tâm sân khi tâm sân sanh khởi. Khi chúng ta cố gắng xua đuổi nó, nó lại càng sân hơn. Sân luôn mang tính tiêu cực, có đặc tính là đẩy đuổi cái gì đó đi. Chúng ta quan sát tâm sân bởi vì muốn hiểu bản chất thực sự của nó. Đó mới là ý nghĩa của thiền.

Tìm hiểu mọi thứ đang diễn ra

Nếu mục đích của chúng ta là để hiểu biết, thì chúng ta cần hiểu bản chất của càng nhiều đối tượng nhận biết của tâm (đề mục) càng tốt, các tiến trình thân và tâm làm việc ra sao, và những mối quan hệ nhân quả như thế nào.

Chỉ hiểu được một khía cạnh của kinh nghiệm sẽ không thể dẫn đến bất cứ tuệ giác nào. Dữ liệu chưa hoàn chỉnh và trí tuệ còn non yếu.

Điều quan trọng là phải nghiên cứu, tìm hiểu mọi thứ đang diễn ra và có khả năng hay biết được tất cả mọi đề mục. Do đó, chúng ta làm việc với bất cứ đề mục nào sanh khởi; không cần phải tạo ra một kinh nghiệm nào hay giữ khư khư chánh niệm trên một đề mục nhất định nào đó. Chúng ta cần sử dụng trí tuệ cùng với chánh niệm để học hiểu về bất cứ cái gì đang diễn ra trong khoảnh khắc hiện tại. Chỉ khi đó thì tầm nhìn của chúng ta mới được rộng mở, trí tuệ mới phát triển. Chúng ta cần rất nhiều thông tin (đôi khi được gọi là dữ liệu) để điều này diễn ra.

Hãy cảnh giác với tâm tham có thể sanh khởi một cách vi tế dưới dạng dính mắc với hoặc chống đối lại đề mục. Hãy lùi lại đằng sau một chút và quan sát, sử dụng tâm quán chiếu, tìm hiểu với thái độ đúng đắn ở đằng sau. Hãy tự hỏi mình các câu hỏi như: Cái gì đang diễn ra? Sự việc đang diễn ra tốt hay xấu? Có thực sự là tốt hay xấu thật không? Nó đúng hay sai? Tại sao nó lại diễn ra như vậy?  Bởi vì bạn muốn hiểu nhưng gì đang diễn ra, bạn mới quan sát và tìm hiểu với trí thông minh. Ước muốn hiểu biết đã có sẵn ở đó trong tâm. Tâm quan sát với thái độ đúng đắn và sự nghiên cứu, tìm hiểu (trạch pháp) cần phải có mặt. Giờ đây bạn đã hiểu được thêm đôi chút sự khác biệt giữa tập trung chú tâm và thái độ chờ đợi, quan sát bằng trí tuệ.

Ngũ căn (indriya)

Chánh niệm (sati), sự vững vàng và ổn định nội tâm (samādhi – định), sự tinh tấn hay nỗ lực với “trí tuệ” (viriya), đức tin (saddhā) và trí tuệ (paññā) là năm căn, hay năm năng lực tâm linh, làm việc cùng với nhau trong quá trình thiền tập. Thiền chánh niệm là công việc nuôi dưỡng và phát triển năm căn này để chúng làm việc một cách cân bằng với nhau. 

Niệm (sati)

Niệm có nghĩa là không quên. Niệm có nghĩa là ghi nhớ. Không quên cái gì? Không quên những gì chân chánh và thiện lành. Nó cũng có nghĩa là không quên thái độ đúng đắn và đề mục đúng đắn. Chánh niệm không có nghĩa là chúng ta tạo ra chánh niệm từ chỗ trước kia không có. Sati là không quên, sati không phải là sự cố gắng tập trung chú tâm đầy cưỡng ép.

Đề mục đúng đắn đối với bạn là kinh nghiệm thân và tâm của chính bạn 

Chỉ có bản chất của thân và bản chất của tâm. Tất cả đều có ở đó. Nếu bạn không quên, bạn có chánh niệm. Nếu bạn hay biết những gì đang diễn ra, bạn cũng đang có chánh niệm. Vậy bạn làm gì để có chánh niệm? Hầu hết mọi người đều nghĩ rằng họ phải mang chánh niệm quay trở lại một đề mục nào đó với suy nghĩ “Ồ, chánh niệm của tôi chạy đi đâu mất tiêu rồi, tôi phải đưa chánh niệm trở lại thôi”. Thực hành theo cách đó thật là mệt mỏi.

Tôi sẽ cho các bạn một cách đơn giản hơn và thư giãn hơn: tự nhắc chính mình. Khi bạn cố gắng có chánh niệm trở lại, có thể bạn đã chú tâm tập trung vào một đề mục nào đó. Tâm suy nghĩ sai lầm giờ đây cố gắng chú tâm vào một đề mục. Điều đó cần sức lực để tập trung. Còn khi bạn tự nhắc mình, thì ngay khi đó tâm đã trở về trên thân và tâm của mình rồi và chánh niệm tự động có mặt ở đó. Nếu bạn không tin, hãy tự hỏi mình xem: “Cái gì đang diễn ra trong tâm bây giờ?”. Bạn sẽ nhận biết được một điều gì đó. Cái gì đang diễn ra trong tâm bây giờ? Nó có bình an không? Có bất an không? Có thất vọng, bất mãn không? Cái gì đang diễn ra? Bạn sẽ thấy mình có thể nói được ngay cái gì đang diễn ra trong tâm của mình, dù rằng chỉ rất là thô, rất là sơ lược. Bạn sẽ nhận ra rằng nếu bạn nghĩ về tâm của mình, chánh niệm liền quay về tâm. Đó chính là ý nghĩa của chánh niệm.

Quay tâm vào bên trong

Tâm chúng ta quen hướng ra bên ngoài. Chúng ta luôn chú ý đến những gì xảy ra ở bên ngoài, nhất là qua con mắt.

Thiền chánh niệm quay tâm vào bên trong. Vậy làm sao tâm quay vào bên trong được? Bạn chỉ cần nghĩ đến việc hướng tâm tới những gì đang diễn ra ở 6 cửa giác quan thì tâm đã quay sự chú ý vào bên trong rồi. Bản chất của tâm là lấy ngay những gì nó nghĩ đến làm đề mục. Khi bạn nghĩ đến những gì đang diễn ra trên tay, tâm có chạy thẳng đến tay bạn không? Nếu bạn hỏi: “Có cái gì đang diễn ra trên đầu tôi ấy nhỉ?”, tâm bạn đã ngay lập tức ở trên đầu rồi. Bạn cần bao nhiêu sự tập trung để làm điều đó?

Một cách khác để quay tâm vào bên trong là tập nhận biết rằng tâm đang chú ý đến những việc bên ngoài. Rồi sau đó để tâm lui lại đằng sau và nghĩ đến những gì đang diễn ra trong thân và tâm mình. Sự chú ý của tâm mình sẽ quay lại ngay với thân tâm. Mới đầu thì sẽ dễ nhận biết được thân mình hơn bởi vì nó rất rõ, nhưng với sự thực hành, tâm cũng trở nên dễ nhận biết. Tôi chú ý nhiều hơn đến cái tâm đang hoạt động hoặc tâm quan sát. 

Thiền bắt đầu ngay từ khi bạn thức dậy

Thiền bắt đầu ngay khi bạn thức dậy, chứ không phải từ lúc bạn lên thiền đường hay khi ngồi xuống chiếu thiền.

Hãy nghĩ đến bản thân mình ngay từ khoảnh khắc bạn thức giấc. Hãy suy nghĩ khi bạn sống với chánh niệm thì sẽ ra sao. Nếu (hướng) suy nghĩ đến chính mình, bạn sẽ có chánh niệm .  Tâm đang cảm thấy ra sao? Tâm đang nghĩ gì? Tâm đang ở đâu? Tâm đang làm gì? Hãy sử dụng những thông tin bạn có bây giờ và những gì bạn hiểu biết về bản chất của tâm. Hãy hỏi chính mình những câu hỏi như vậy ngay khi bạn thức dậy. Nếu làm được điều đó, bạn sẽ có thể thực hành ở bất cứ nơi đâu, bất cứ lúc nào, đúng không. Tôi bắt đầu thực hành như thế đấy.

Định (samādhi)

Định nghiã là một nội tâm vững vàng và ổn định; định không có nghĩa là tập trung. Chúng ta có cần phải đạt được định tâm bằng cách tập trung không? Chúng ta có được một nội tâm định tĩnh mỗi khi tập trung chú ý vào một đề mục không? Rất nhiều thiền sinh bị đau đầu, cứng gáy vì đã dùng quá nhiều sức và cố gắng sai đường để tập trung vào một đề mục. Nó cũng gây mệt mỏi vì tốn sức cưỡng ép, hậu quả của việc ham muốn hay xua đuổi một điều gì đó.

Định của thiền vipassanā đến từ chánh kiến, thái độ đúng đắn và chánh tư duy. Ba điều đó cùng với

chánh niệm liên tục sẽ đem đến sự ổn định nội tâm. Loại định này gọi là định của thiền vipassanā

Cuộc sống của chúng ta sẽ rối tung lên nếu chúng ta không biết suy nghĩ một cách hợp lý để vượt qua những khó khăn trong cuộc sống. Trái lại, chúng ta có thể giữ gìn được nội tâm bình lặng khi suy tính sự việc một cách thông minh. Cũng vậy, khi có chánh kiến, chánh tư duy và thái độ đúng, một nội tâm bình lặng sẽ tăng trưởng. Định tâm không thể phát triển với tà kiến, tà tư duy và thái độ sai lầm.

Hai loại định

Có loại định đến từ việc tập trung tâm hay chú tâm hoàn toàn vào một đề mục, và có loại định được sinh ra từ chánh kiến, chánh tư duy và thái độ đúng. Có hai loại pháp hành tương ứng với hai loại định này: thiền chỉ (samatha) và thiền minh sát (vipassanā); cái chúng ta thực hành ở đây là thiền minh sát, hay thiền chánh niệm. Biết rõ sự khác biệt giữa hai loại thiền này thì bạn mới bắt đầu nhận ra được việc mình đang làm trong pháp hành.

Trong thiền chỉ, tâm tập trung hoàn toàn vào một đề mục, và bị hút vào nó sau một thời gian thực hành. Sau khi đã tập trung vào đề mục một thời gian dài (theo đúng cách), thiền sinh sẽ đạt được một trạng thái tâm rất bình yên và tĩnh lặng. Tuy nhiên, bởi vì quá gắn chặt vào một đề mục, nên các căn khác (các tiềm năng tâm linh khác) không được sử dụng và tâm không còn hay biết được các đề mục khác mà bình thường nó có thể biết. Không có sự quán chiếu, tìm hiểu các hiện tượng, và cũng chẳng có chánh niệm rộng mở về các tiến trình thân tâm, vì vậy nó chặn đứng cơ hội để trí tuệ phát triển.

Thiền vipassanā là liên hệ tới và hay biết càng nhiều đề mục càng tốt mà không cố gắng tạo ra một kết quả hay một kinh nghiệm nào cả. Bởi vì thiền vipassanā là một quá trình hiểu biết mọi việc như nó đang là, với mục tiêu là để có trí tuệ, nó cần nhận biết về bất cứ đề mục hay tiến trình nào đang diễn ra trong hiện tại. Chánh niệm thu nhận các dữ liệu và khi bức tranh toàn cảnh đã hoàn chỉnh, trí tuệ sẽ khởi sanh. Cái nhìn rộng mở này cho phép chúng ta thấy được nhân quả và các tiến trình thân-tâm từ những góc độ khác nhau, và tạo cơ hội cho trí tuệ trưởng thành.

Trong thiền vipassanā, thay vì chỉ chú tâm tới một đề mục, chúng ta chú ý đến tâm, đặc biệt là tâm quan sát hay tâm thiền. Chúng ta kiểm tra lại tâm để xem trí tuệ có mặt ở đó hay không, phiền não có mặt ở đó hay không.

Chúng ta quan tâm tìm hiểu xem tâm thiền có đang hoạt động với tham, sân, si hay bất cứ họ hàng nào của chúng hay không, bởi vì tuệ giác không thể sanh khởi chừng nào các phiền não này còn có mặt ở đó.

Vì vậy, khi hành thiền điều rất quan trọng là phải có trí tuệ trong tâm thiền.

Định sanh từ trí tuệ bắt đầu bằng trí tuệ

Hãy xem hai thiền sinh sau: một thiền sinh bị tiếng động làm phiền, một thiền sinh khác coi tiếng động như một đề mục hay chỉ là những hiện tượng tự nhiên. Thiền sinh nào sẽ có định tâm? Thiền sinh ghét tiếng động sẽ bị xáo động hơn mỗi khi nghe tiếng động, và lại càng ghét tiếng động hơn nữa. Thiền sinh kia không ưa cũng chẳng ghét tiếng động sẽ có sự bình an và tĩnh lặng.

Trong thiền vipassanā, tâm bạn học cách không dính mắc vào hay chống đối lại bất cứ đề mục nào. Định sanh từ trí tuệ bắt đầu bằng trí tuệ và đầu tư vào trí tuệ. Bởi có chánh kiến, chánh tư duy và thái độ đúng nên tâm sẽ không phản ứng bằng tham hoặc sân nữa. Không dính mắc mà cũng không chống đối đề mục. Tâm tĩnh lặng và bình an. Bạn cũng cảm thấy nhẹ nhàng, tỉnh thức và tươi mới. Loại định này là một thuộc tính vốn có của trí tuệ và đem đến cơ hội cho trí tuệ sanh khởi.

Tinh tấn (viriya)

Bạn hiểu thế nào về tinh tấn? Tinh tấn là nhẫn nại và kiên trì, bền bỉ. Tôi hiểu tinh tấn như là sự kiên trì, bền bỉ chứ không phải là sử dụng sức mạnh. Xin đừng làm thân tâm mình rã rời mệt mỏi vì cố gắng một cách cưỡng ép khi hành thiền. Hiểu biết không thể phát triển khi thân tâm mình bị mệt mỏi.

Bạn có thể học hỏi được cái gì một cách sâu sắc nếu cứ bắt đầu rồi lại dừng lại nhiều lần không? Bạn sẽ không theo dõi được cả câu chuyện trên TV nếu cứ xem ngắt quãng vài đoạn lại bỏ vài đoạn. Cũng tương tự như thế, chỉ khi chánh niệm liên tục, bạn thấy được cả lúc khởi đầu, đoạn giữa và đoạn cuối thì mới hiểu được bản chất thực sự của danh-sắc (nāma-rūpa). Điều đó đến bởi sự thực hành bền bỉ liên tục, từng phút từng giây. 

Hãy bĩnh tĩnh và đừng nóng ruột về điều đó. Hãy thực sự hứng thú. Phải có sự nỗ lực bền bỉ, nhưng không được rán sức thúc ép. Thay vì sử dụng sức lực để tập trung, chúng ta sử dụng trí thông minh và trí tuệ, bằng cách chờ đợi và quan sát. Nếu có trí tuệ, thì ngay đó đã có sẵn chánh tinh tấn. 

Đối với thiền chánh niệm, chúng ta chấp nhận, tìm hiểu, xem xét và nghiên cứu bất cứ những gì đang diễn ra như nó đang là. Chúng ta không can thiệp vào những gì đang diễn ra. 

Chúng ta không làm cho những thứ mình không muốn phải dừng lại hay biến mất, và cũng không cần phải tạo ra những kinh nghiệm mình mong muốn. Tâm tự làm công việc của nó thông qua những việc như là nhận biết, hay biết, chánh niệm, suy nghĩ về sự thực hành và có hứng thú chẳng hạn. Chúng ta chỉ nhìn và ghi nhận những gì đang diễn ra. 

Cái gì đang diễn ra? Tại sao nó diễn ra? Nếu không cần bắt những gì đang diễn ra phải biến mất, hoặc những gì không diễn ra phải xuất hiện, thì chúng ta sử dụng loại năng lượng nào đây?

Tất cả đã có sẵn ở đó, như nó đang là. Bạn chỉ việc mở con mắt trí tuệ của mình ra thôi. Chỉ cần ghi nhận những gì đang diễn ra. Nếu bạn không tìm kiếm một điều gì cụ thể mà chỉ cần ngồi đó với con mắt mở ra, cái nhìn vẫn diễn ra. Bạn có cần phải cố gắng để nhìn, để nghe (thì mới có thể nhìn và nghe được) hay không? Bạn vẫn hay biết mà không phải tập trung vào một cái gì đúng không? Thiền chánh niệm chỉ là nhẹ nhàng và thư giãn như vậy thôi.

Thực hành một cách thư giãn nhưng không ngừng lại

Chúng ta thường sử dụng loại nỗ lực nào trong cuộc sống hàng ngày? Chúng ta thường tự động sử dụng loại động lực chủ yếu được thúc đẩy bởi tham, sân hoặc si. Điều đó đã trở thành thói quen. Tuy nhiên, tinh tấn với trí tuệ biết rằng thực hành chánh niệm là điều lợi ích, vì vậy chúng ta kiên trì và ý thức được động lực thực hành của mình là gì. Chúng ta đang chạy ma-ra-tông. Một vận động viên kinh nghiệm có bao giờ chạy hết sức ngay từ ban đầu không? Không! Anh ta sẽ chạy đều đều, qua mỗi đoạn đường lại lấy thêm chút đà quán tính. Chúng ta cần có được loại đà quán tính của Pháp khởi sanh một cách tự nhiên trong quá trình thực hành này. Nó không phải đà quán tính cưỡng bức.

Hãy thực hành một cách thư giãn, nhưng đừng ngừng lại bao giờ. Ở đây, chúng ta thực hành cả ngày, từ khi thức dậy đến khi đi ngủ. Nếu sử dụng quá nhiều năng lượng và sự nỗ lực, liệu chúng ta có thể thực hành như thế được cả ngày không? Chắc chắn là không thể. Chúng ta sẽ kiệt sức và có thể còn rơi vào trầm cảm. Đức tin vào pháp hành sẽ suy giảm. Chính vì vậy nên không được dùng sức một cách ép buộc; chúng ta chỉ dùng sự kiên trì, bền bỉ và không bao giờ bỏ cuộc. 

Nên nhớ đây không phải là cuộc chạy đua 100m. Chúng ta cần sử dụng sự cố gắng và sức mạnh của trí tuệ chứ không phải sự cố gắng của tâm tham. Chính vì vậy, hãy làm những gì mình có thể làm, một cách đều đặn, nhưng không bỏ cuộc.

Hỏi: Thiền sinh hành thiền từ lúc nào?

Đáp: Từ lúc thức dậy cho đến khi đi ngủ.

Công việc này có khó khăn hay mệt mỏi lắm không? Không. Chỉ đừng quên thôi. Luôn tự kiểm tra lại mình, và xem mình đã rót vào đấy bao nhiêu sức. Bạn phải tự mình nhận ra những điều này.

Tín (saddhā)

Tín là lòng tin và tự tin. Bạn cần phải có lòng tin đối với pháp hành và những gì mình đang làm. Tin vào sự thực hành và tin vào chính mình. Hãy có hứng thú với pháp hành và với cách bạn đang thực hành.  Điều quan trọng nhất là, niềm tin vào những gì bạn đang làm sẽ tăng trưởng khi bạn hiểu và thấy được lợi ích của công việc mình đang làm.

Đức tin tăng trưởng nhờ thực hành. Khi thực hành bạn tìm thấy sự bình yên hay đau khổ? Bạn sẽ không bao giờ khổ khi thực hành một cách khéo léo, với tâm thiện. Bạn sẽ mệt mỏi và phiền não nếu không khéo hành và thực hành sai. Một khi đã học các thực hành Pháp thì:

-Cả thân và tâm đều an vui.

-Bạn sẽ sạch không còn đau khổ.

-Tuệ giác vipassanā sẽ sanh khởi

-Đạo tuệ (magga-ñāna) và Quả tuệ (phala-ñāna) sẽ sanh khởi

-Tâm hướng về Niết Bàn.

Đó là những điều Đức Phật đã nói trong kinh Tứ Niệm Xứ (satipatthāna sutta). Bây giờ bạn đang học cách thực hành thế nào cho đúng. Bạn bắt đầu từ niềm tin vào chính mình và tin vào pháp hành. Đức tin tăng trưởng nhờ thái độ đúng và thực hành đúng. Khi có những tuệ giác mới, một cách tự nhiên bạn sẽ cảm nhận được đức tin vào Đức Phật, vào Giáo Pháp và Tăng Bảo.

Bạn thực hành để “có được” chân lý hay để biết cách thực hành thế nào cho đúng? Đừng nghĩ đến phần “được” vội.

Thay vì mong đợi kết quả hay nghĩ về mục đích cuối cùng, hãy có hứng thú với chính những gì mình đang làm, với cách bạn đang tiếp cận tới thiền.

Hãy có niềm tin về công việc của mình và học hỏi cách thực hành thế nào cho tốt. Hãy tin ở chính mình. Bạn đã được hưởng lợi ích từ sự thực hành Pháp như thế nào?

Trí thông minh và trí tuệ cũng cần thiết ở đây. Trí thông minh cần phải có để tinh tấn một cách đúng đắn phải đến trước khi có bất cứ tuệ giác vipassanā, đạo tuệ hay quả tuệ nào. Không có sự cố gắng đúng đắn thì có được tuệ giác nào không?

Việc đầu tiên là hãy học cách cố gắng đúng đã.

Giữa thân và tâm, cái nào tinh tấn? Chính là tâm nỗ lực tinh tấn. Liệu bạn có thể thực hành tốt được không nếu không hiểu biết về:

- Tâm mình;

- Không biết tâm đang nghĩ gì;

- Không biết tâm đang đầu tư vào đó bao nhiêu năng lượng;

- Không biết loại suy nghĩ nào đang có mặt;

- Không biết loại thái độ nào đang có mặt;

- Không biết bản chất của tâm mình?

Hãy có hứng thú với công việc của mình

Hãy có hứng thú đối với công việc bạn đang làm. Nhiều thiền sinh gặp phải những kinh nghiệm tốt và kinh nghiệm xấu trong khi thực hành. Đôi khi họ thiền tốt, lúc khác họ lại không bằng lòng với sự thực hành của mình. Khi tôi hỏi họ tại sao không bằng lòng, họ chẳng biết. Bạn biết vì sao họ không biết không? Bởi vì họ không tìm hiểu và có hứng thú với công việc họ đang làm. Họ không biết tâm mình, không biết mình đang làm gì và tại sao làm!

Khi bạn thấy được mối liên hệ giữa những gì tâm bạn làm và những gì diễn ra, khi đó bạn bắt đầu hiểu được bản chất của nhân-quả. Với hiểu biết đó, niềm tin của bạn sẽ ngày càng lớn mạnh.

Tuệ (paññā)

Paññā là trí tuệ. Điều rất quan trọng là phải có chánh kiến khi thực hành. Chỉ khi nào có mặt một loại trí tuệ nào đó thì phiền não mới không thể lẻn vào trong tâm được. Vì vậy thì ít nhất phải có một loại trí tuệ trong tâm là thông tin (văn tuệ-sutamayā paññā). Đó là những thông tin thu được từ sách vở, nghe Pháp và đàm luận Pháp. Loại trí tuệ khác phải có mặt trong tâm là sự tò mò hay hứng thú, khao khát hiểu biết thực sự. Vì vậy, khi chánh niệm, đừng chánh niệm một cách mù quáng. Hãy chánh niệm một cách thông minh. Sử dụng trí thông minh của bạn là một phần của tư tuệ (cintāmayā paññā).

Một giám đốc doanh nghiệp có thể nào quản lý công việc tốt nếu không hiểu những mảng công việc khác nhau có liên quan với nhau như thế nào không? Anh ta sẽ có những quyết định sai lầm do sử dụng thông tin thiếu đầy đủ. Cũng vậy, chúng ta cần phải có thông tin đầy đủ để trí tuệ phát triển và ra quyết định. Chính vì vậy, trong thiền chánh niệm, tâm cần phải sẵn sàng kết nối với bất cứ đề mục nào và tất cả mọi đề mục. Bức tranh sẽ không hoàn chỉnh nếu chúng ta chỉ nhìn thấy được một phần phiến diện của toàn bộ tiến trình.

Thái độ đúng đắn

Đề mục bạn quan sát là thân tâm và bản chất của thân tâm. Bản chất của các cảm xúc trong tâm, bản chất của tâm, hoạt động của tâm, khuôn nếp và cung cách của tâm, các đặc tính của tâm tất cả nằm ở đó. Bạn có thái độ nào khi quan sát những đề mục cảm xúc, thân và tâm đó?

Nếu bạn quan sát các đề mục thân tâm chỉ như là tự nhiên chứ không phải là “tôi” hay “của tôi”, thì đó là chánh kiến (sammā-ditthi). Khi quan sát bản thân mình, bạn nhìn thấy thân và tâm. Cái gì đang diễn ra trên thân? Những cảm giác nóng, lạnh, cứng, mềm, ngứa ngáy…chẳng lẽ chỉ diễn ra với mình bạn thôi sao? Không. Tất cả mọi người đều cảm nhận như thế. Cảm xúc, hạnh phúc, đau khổ, dễ chịu, thoải mái, những bức xúc trong tâm…đều là những thứ thông thường và diễn ra hàng ngày trong tâm. Bạn có thể nhìn chúng như là của mình không khi tất cả mọi người đều cùng có thể cảm nhận như thế? Chúng là bản chất của pháp, là những quy luật tự nhiên và là đề mục để quan sát. Hãy coi chúng là tự nhiên; không phải đặc biệt riêng bạn mới có.

Hãy nhìn nóng chỉ là nóng, không phải bạn cảm thấy nóng. Tất cả mọi người đều cảm nhận nóng và lạnh, và tất cả mọi người đều có cảm xúc. Điều rất quan trọng là bạn phải có được thái độ đúng này. Bạn chỉ có thể thực hành đúng khi có chánh kiến và thái độ đúng.

Đã khi nào bạn tức giận chưa? Khi bạn tức giận và nghĩ “Tôi đang tức đây” thì điều gì sẽ xảy ra? Cái giận sẽ lại càng tăng.

Sân sẽ tăng nếu bạn sở hữu nó với ý nghĩ: “Đây là cái sân của tôi”. Khi buồn, mọi người nói: “Tôi buồn quá, tôi cảm thấy chán quá!”, thì họ sẽ thực sự bị buồn chán và trầm cảm. Tại sao vậy? Bởi vì cái thái độ và suy nghĩ cho rằng cái buồn đó là cái buồn của họ.

Nếu bạn nhìn cái buồn đó chỉ như một trạng thái tự nhiên của tâm, thì bạn sẽ cảm thấy tốt hơn rất nhiều. Cái tâm đang buồn, chứ không phải tâm của tôi buồn. Không phải: “Tôi muốn, tôi bất mãn”. Đó là cái tâm đang bất mãn hay tham muốn. Khi bạn có cái nhìn đúng đắn như thế, phiền não sẽ không thể phát triển mạnh lên. Chính vì vậy, điều đầu tiên là phải có chánh kiến. Niệm đi cùng với chánh kiến được gọi là chánh niệm (sammā-sati). Bạn cần bắt đầu việc thực hành của mình với những thông tin và hiểu biết như thế.

Tâm là một phần của tự nhiên

Tâm là một phần của tự nhiên, không phải tôi, không phải một tự ngã, một con người nào cả. Tâm là một hiện tượng tự nhiên. Chỉ khi nào có quan kiến đúng đắn này thì bạn mới có thể thực sự chánh niệm được. Bạn thực hành chánh niệm để tìm hiểu ra bản chất tự nhiên này. Mới đầu chưa thể nhận ra hay hiểu biết thực sự về chánh kiến này, bạn vẫn có thể nhìn tất cả những gì diễn ra bằng cái nhìn đúng đắn như vậy. Bạn vẫn có thể suy nghĩ bằng những thông tin đã có. 

Tại sao bạn thực hành chánh niệm? Bởi vì bạn muốn hiểu chân lý, sự thật của tất cả mọi thứ; chính vì vậy bạn mới duy trì chánh niệm. Đừng quên mục đích này. 

Đau đớn và khó chịu

Bạn làm gì khi có những cảm giác đau nhức hay mệt mỏi lúc ngồi thiền? Bạn quan sát cái đau như thế nào? Nếu bạn quan sát trực tiếp cái đau, nó sẽ còn đau hơn. Tại sao? Có ai thích đau không? Cái gì xảy ra trong tâm khi đau? Tâm sân sanh khởi! Chính vì vậy khi bị đau, đừng tiếp tục quan sát cái đau nữa. Đừng vội nhìn ngay vào các cảm giác khi bạn cảm thấy ngứa ngáy, đau nhức, tê mỏi hoặc cảm giác như kim châm, nóng bức hoặc những cảm giác khó chịu khác. Những cảm giác này sẽ trở nên không thể chịu đựng nổi nếu bạn cứ tiếp tục quan sát chúng với thái độ sai.

Vậy trước tiên bạn phải làm gì? Trước hết bạn cần phải có thái độ đúng đắn. 

Hãy ghi nhận cái đau chỉ như một hiện tượng tự nhiên, chỉ là tự nhiên. Chỉ khi có thái độ đúng này rồi bạn mới có thể nhìn xem mình đang cảm nhận cảm giác ấy như thế nào. Bản chất của cảm giác là gì? Thái độ của bạn lúc này như thế nào? Khi có tâm sân, chống đối lại cái đau, hãy kiểm tra lại thái độ suy nghĩ của mình. Những suy nghĩ ấy có chánh kiến hay không? Bạn không bao giờ có chánh kiến khi tâm còn chống đối; lúc đó chỉ có những suy nghĩ bất thiện.

Nếu bạn có thể quan sát và học hỏi từ các suy nghĩ, cảm xúc và cảm giác trên thân cùng với nhau thì rất tốt. Chúng liên hệ với nhau như thế nào? Thân và tâm liên hệ với nhau ra sao? Mối quan hệ nhân quả như thế nào? Pháp hành của bạn là học hỏi về những mối liên hệ và kết nối này. Bạn chỉ cần quan sát và ghi nhận. Bạn không cần phải làm cho đề mục phải biến mất, và dù cho nó còn hay mất cũng chẳng thành vấn đề. Tại sao bạn quan sát? Bạn quan sát bởi vì bạn muốn biết và muốn hiểu. Hãy quan sát càng nhiều càng tốt.

Tóm lược về thực hành trong lúc ngồi thiền, đi kinh hành và sinh hoạt hàng ngày

Có thể thay đổi tư thế trong lúc ngồi thiền không? Bạn có thể  đổi sang tư thế khác khi không còn chịu đựng được trong tư thế cũ nữa. Nếu cần phải đổi thì đổi. Nhưng nếu không thực sự cần phải đổi thì đừng dịch chuyển. Lúc nào thích hợp để thay đổi tư thế? Như tôi đã nói, hành thiền là phát triển và nuôi dưỡng các phẩm chất tâm thiện. Nếu các tâm bất thiện phát triển và nhân rộng chỉ bởi vì bạn cố ép mình ngồi thật yên, thì lúc đó bạn có thể chuyển tư thế để được thoải mái hơn. Hãy tự quyết định thời điểm nào là thích hợp để chuyển dựa vào sự quan sát của bạn.

Khi đi kinh hành thì quan sát cái gì? Bắt đầu bước, và hỏi xem tâm đang biết cái gì. Chỉ cần hỏi tâm mình: Tâm đang biết gì? Đang chánh niệm về cái gì? Bạn có thể hay biết việc đi, tiếng động, chuyển động của thân mình. Khi đi thì tâm như thế nào? Nếu quá tập trung vào chánh niệm trong lúc đi, bạn sẽ có thể bị căng thẳng. Khi ngồi và khi ăn uống tâm bạn như thế nào?

Cũng y hệt như vậy khi bạn ở trong phòng riêng, hay trong phòng vệ sinh. Tự hỏi xem mình có chánh niệm hay không. Chỉ khi đã có chánh niệm rồi thì bạn mới ngồi thiền, đi kinh hành, đi lại, ăn uống hay làm những việc cần làm trong sinh hoạt hàng ngày.

Công việc của một thiền sinh là:

-Có chánh kiến, thái độ đúng đắn và chánh tư duy

-Chánh niệm một cách thông minh, liên tục từng giây phút.

Suy nghĩ

Khi nhìn các suy nghĩ, đừng để bị dòng câu chuyện trong đầu cuốn trôi mình đi. Bạn chỉ cần ghi nhận rằng có suy nghĩ đang diễn ra, thế là đủ. Tôi không khuyên các thiền sinh mới quan sát suy nghĩ quá nhiều hoặc quá lâu, bởi vì bạn sẽ bị cuốn đi khi không còn nhìn suy nghĩ như là đề mục được nữa. Chỉ ghi nhận mỗi khi có suy nghĩ sanh khởi, kiểm tra lại các cảm giác trong thân, quan sát thay đổi qua lại giữa thân và tâm.

Đừng để tâm mình lười biếng cả một thời gian dài trong ngày – hãy giữ cho nó luôn làm việc. Luôn hay biết và tự nhắc nhở mình. Làm như vậy trong mọi lúc.

Tại sao chúng ta phải thực hành trong mọi lúc?

Tại sao chúng ta được yêu cầu phải thực hành liên tục trong mọi lúc? Bởi vì tâm thu thập dữ liệu thông qua việc chánh niệm liên tục từng khoảnh khắc. Khi dữ liệu đã đầy đủ, hiểu biết sẽ sanh khởi. Chỉ khi chúng ta thực hành kiên trì liên tục và đúng hướng thì mới xây dựng được đà quán tình và trí tuệ mới tăng trưởng. Bạn tới trường thiền này để thực hành và học cách thực hành khéo léo để có thể mang thiền tập về nhà với mình. 

TU TẬP TRẠCH PHÁP

Thiền sư Sayadaw U Tejaniya thường nói về việc quán chiếu Pháp hay thẩm xét các hiện tượng (trạch pháp – dhamma-vicaya). Trạch pháp là giác chi thứ hai trong bảy giác chi (bojjhangas), và là một loại trí tuệ (văn tuệ - cintāmayā paññā) chúng ta sử dụng trong khi thực hành. Trong 7 giác chi, ba giác chi đầu (niệm, trạch pháp và tinh tấn) là những giác chi “nhân”, là đầu vào mà chúng ta phải làm việc. Bốn giác chi sau là quả: hỷ (pīti), khinh an (passaddhi), định (samādhi), xả (upekkhā). Chúng ta không thể tạo ra hay làm cho chúng phải diễn ra.

Một số trích đoạn trình pháp chọn lọc sau đây sẽ làm rõ hơn về cách thực hành trạch pháp giác chi. 

Con lắc

Có một lần tôi đang ngồi thiền và nghe ngài Shwe Oo Min thuyết pháp ở gần đó. Bỗng nhiên, tôi thấy cái tâm tĩnh lặng của mình chợt thay đổi cường độ. Tâm tĩnh lặng trước đó giờ đây bỗng bất an. Điều này xảy ra như thế nào nhỉ? Làm sao mà cơn sân đến bất ngờ như vậy trong khi chỉ vài giây trước đó còn rất bình an? 

Tâm không còn hứng thú với việc hay biết nữa, vì vậy nó lùi lại đằng sau một chút và bắt đầu đặt câu hỏi. Có cái gì xảy ra bên trong ấy nhỉ? Sự hứng thú tìm hiểu này và chánh tư duy (sammā-sankappa) đã làm thay đổi lối mòn của tâm, từ sân chuyển về Pháp. Nếu không có suy nghĩ đúng này, tâm sẽ còn tiếp tục đi theo cơn sân đó, vẫn tin rằng sân là một phản ứng thích hợp trong tình huống ấy.

Tôi có cắt bỏ cơn sân ấy bằng một công cụ nào khác không? Không. Tâm hứng thú muốn biết sự thật, và vì vậy nó chỉ nhẹ nhàng quan sát cơn sân đang diễn ra. Cơn sân đang tự diễn ra. 

Cái gì đang diễn ra trong tâm? Đó là cái tâm nghe âm thanh từ hai hướng khác nhau. Một bên là tiếng Ngài Shwe Oo Min đang thuyết pháp, và một bên kia là tiếng mấy người đang nói chuyện riêng. Tôi chánh niệm ghi nhận nhiều đề mục khác nhau và tâm chuyển qua chuyển lại giữa các đề mục ấy. Tâm không chú vào một thứ, nó đồng thời hay biết nhiều thứ và xem sự chú ý đang thay đổi như thế nào nữa. 

Rồi khi ấy tôi nhìn thấy cơn sân! Một mặt tôi muốn nghe Ngài thuyết pháp nhưng lại không nghe rõ được. Tôi cũng thấy tâm mình đang bình luận về tình huống đó và đang tìm đến rắc rối: “Sao lại có người đến mà nói chuyện ở đây trong khi mọi người đang nghe Pháp thế nhỉ?”. Cảm xúc sân tiếp tục sanh lên khi tâm tiếp tục nói.

Tâm quan sát nhìn thấy tất cả những gì đang diễn ra trong tâm. Bạn có thể thấy tầm nhìn lúc ấy rộng mở đến thế nào không? Sau khi thấy tâm đi đi lại lại giữa hai bên vài lần như thế, nó bắt đầu thấy sự bất mãn. Bởi vì tâm không có được cái gì nó muốn, là muốn nghe bài pháp ngài đang nói. Lúc đó có sự nhận ra như vậy. Và lúc đó tâm không còn ưa thích đề mục này hay đề mục khác nữa, mà đứng ở giữa. Nó thấy cái khổ ở đó và rồi (tâm phản ứng) tắt lịm dần. Tôi có thể ghi nhận âm thanh chỉ là âm thanh.

Lúc ấy tôi đã nhận ra được điều gì? Tâm cho một loại âm thanh, tiếng thuyết pháp của Ngài Shwe Oo Min, là tốt, là đáng ưa thích và tiếng nói chuyện của mấy người kia là xấu, không đáng mong cầu.

Tôi nhận ra rằng nếu tham muốn một điều gì đó  30 độ nghiêng về một bên của quả lắc,  thì sẽ nó lắc qua bên phía bất mãn cũng 30 độ tương ứng khi không đạt được tham muốn đó.

Không ai có thể ngăn điều này diễn ra được. Vậy cái gì sẽ xảy ra khi tham muốn đó là 45 độ? 90 độ, 180 độ thì sẽ ra sao? Trước đó, tôi đã nhận ra được rằng ngay cả trước khi cơn sân sanh khởi trong tâm, tâm đã bắt đầu nói khi nó thích một điều gì đó rồi. Bởi vì sự nhận ra này và nhờ có hiểu biết rõ ràng, nên tâm đã tự nhắc nhở chính nó khi tình huống ấy xảy ra.

Hứng thú và tìm hiểu

Bạn cần phải hành thiền như vậy, với sự hứng thú và quán xét, tìm hiểu mỗi khi phiền nào sanh khởi. Khi bạn đã sẵn sàng, bài học sẽ đến và bạn sẽ hiểu biết đầy đủ. Cái chúng ta muốn là những hiểu biết đó, là sự phát triển tuệ giác (ñāna).

Khi tôi có chánh niệm thật sự tốt và liên tục, tôi chánh niệm hoàn toàn đầy đủ về đề mục. Tôi thường quan sát các cảm xúc cho đến tận khi tâm trở nên bình an hoặc khi cảm xúc đó hết. Tất nhiên, cuối cùng thì rồi tâm cũng bình lặng trở lại thôi. Vì sao? Tâm có thể trở nên tĩnh lặng nếu chúng ta cứ nhìn trực diện vào một đối tượng nào đó mà không nghĩ đến một điều gì khác. Nhưng như thế sẽ không có trí tuệ và hiểu biết nào sanh khởi lên được.

Thất giác chi (7 chi phần giác ngộ)

Cái chúng ta cần ở đây là trạch pháp (dhamma-vicaya), một trong các nhân trong 7 chi phần giác ngộ (bojjhangas). Bẩy giác chi là niệm (sati), trạch pháp (dhamma-vicaya), tinh tấn (viriya), hỷ (pīti), khinh an (passadhi), định (samādhi), xả (upekkhā). Ba giác chi đầu là nhân, bốn giác chi sau là quả. Chúng ta không cần làm gì với những giác chi quả là hỷ, khinh an, định, xả. Chúng ta không thể tạo ra chúng hoặc làm cho chúng phải xảy ra.

Cái chúng ta cần phát triển là niệm, trạch pháp và tinh tấn. Đây là những giác chi mà chúng ta có thể làm việc.

Trong ba giác chi này, các thiền sinh thường chỉ chú ý đến niệm và tinh tấn, bỏ quên trạch pháp. Trạch pháp là quán xét các hiện tượng, thẩm xét những gì đang diễn ra, tại sao chúng diễn ra hoặc xem xét cách chúng ta đang thực hành ra sao bằng cách sử dụng những thông tin mình có, trí tuệ và sự thông minh của mình.

Trạch pháp là loại trí tuệ thuộc về tư tuệ (cintāmayā paññā). Ở đây nó rất cần thiết. Chúng ta phải quán xét với mong muốn học hỏi, biết và hiểu. 

Vai trò của chánh niệm

Vai trò của chánh niệm chỉ là thu thập dữ liệu. Trong quá trình đó luôn có sự khao khát muốn biết. Chánh niệm thực hiện vai trò hay biết mọi thứ đang diễn ra. Nó biết tâm đang chuyển hướng tới lui, các cảm xúc và những gì đang diễn ra.

Câu trả lời sẽ đến khi bộ sưu tập dữ liệu đã hoàn chỉnh. Nó không thể sanh khởi khi vẫn còn thiếu sót một vài dữ liệu nào đó. Tuy nhiên, bạn có thể tăng mức độ hứng thú và tò mò trong tâm bằng cách đặt ra một số câu hỏi. Giải pháp sẽ đến với bạn khi đã có đủ dữ liệu cho vấn đề. Khi chưa có chánh niệm hoàn chỉnh, nó chỉ hay biết được những đề mục ở mức độ thô. Hiện tại bạn có thể có chánh niệm và sự ổn định nội tâm, nhưng bạn cần phải tiến lên mức độ vi tế hơn từ mức thô và hời hợt bây giờ. Đó chính là quá trình hoàn thành các nhân duyên cho đầy đủ.

Chánh niệm sắc bén có thể thấy được những hoạt động bên trong của tâm. Nếu chỉ có chánh niệm phiến diện thì sẽ không thấy được tất cả những nhân duyên đang có mặt. Có thể bạn sẽ thấy tham và sân không có mặt, nhưng với chánh niệm sâu sắc hơn, bạn sẽ thấy tâm si vẫn luôn luôn hiện diện. Các thiền sinh vẫn trình pháp rằng họ không thấy có tham và sân trong tâm, nhưng đó chỉ là những quan sát rất hời hợt trên bề mặt. Họ vẫn chưa thực sự nhìn được sâu bên dưới. Một mức chánh niệm mạnh và một nội tâm ổn định là điều cần phải có để thấy ở những mức độ vi tế hơn. Đó chính là ý của tôi khi nói bạn cần phải duy trì được một nội tâm ổn định trong một thời gian dài. Nếu làm được điều đó (mà nó cần sự có mặt của trí tuệ), khi bạn đặt câu hỏi, câu trả lời sẽ đến.

Đừng để tâm sân tăng trưởng

Bạn có thể dùng rất nhiều kỹ thuật khác nhau để xử lý tình huống mình đang gặp phải. Giả sử bạn đang làm việc và có quá nhiều việc phải xử lý. Bạn sẽ làm gì? Trước kia thì tôi chỉ dùng chánh niệm. Bởi vì tâm đã có định nhờ thực hành, nên có thể sử dụng nó. Tôi có rất nhiều việc phải làm ở ngoài chợ, và trong hoàn cảnh đó thì rất khó để quán chiếu, vì vậy tôi sử dụng tất cả những gì đã được học (thiền chỉ và thiền vipassana) để dẹp bỏ phiền não. Tôi không muốn sân sanh khởi. Khi có quá nhiều công việc, tôi không nghĩ đến bất cứ việc gì khác mà chỉ quan sát tâm sân một cách nhẹ nhàng nhưng liên tục. Nó giảm dần đi. Không có chút suy nghĩ nào xen vào. Nếu tôi suy nghĩ trong lúc vẫn còn sân, thì tâm chỉ suy nghĩ đến những việc liên quan đến cơn sân ấy. Tôi không nghĩ đến việc gì trong lúc ấy nữa, mà chỉ thuần quan sát cơn sân vài phút và nó giảm dần đi.

Cơn sân có giảm xuống bằng 0 không? Không. Lúc đó bạn vẫn chưa được giải thoát khỏi nó đâu. Nó vẫn còn ở đó. Nhưng bạn chỉ có thể nhìn sâu tới mức niệm và định của bạn cho phép. Nếu phiền não vẫn còn ở đó, nó sẽ khởi lên lại nữa. Nhưng tất nhiên xử lý nó ngay khi nó mới nhú lên thì vẫn tốt hơn.

Khi đám cháy còn nhỏ, bạn chỉ cần dội ít nước là đủ. Nhưng khi đã cháy nửa ngôi nhà rồi thì sao?

Nước không còn, sức cũng không còn, và nửa ngôi nhà cũng chẳng còn. Bạn phải cần thêm những phương tiện khác để chữa cháy. Chính vì vậy tôi không bao giờ cho phiền não chút cơ hội nào. Không cho phép nó xuất đầu lộ diện.

Đức Phật nói: “Đừng cho phiền não cơ hội khởi sanh”. Vậy bạn không cho phiền não nào cơ hội? Phiền não hiện tại, quá khứ hay tương lai? Phiền não hiện tại thì đang diễn ra rồi. Vậy chúng ta phải vượt qua loại phiền não nào? Nếu bạn nhận ra phiền não đang có mặt trong hiện tại, điều đó có nghĩa bạn chưa tới được trình độ vượt qua phiền não. Khi phiền não đang diễn ra, tức là đã muộn. Bạn chỉ ở thời điểm quán xét nó thôi. Trong thực tế, nếu bạn bắt đầu hiểu được nó, trí tuệ sẽ vượt qua nó và đóng nó lại. Trí tuệ đó sẽ không cho nó cơ hội để sanh khởi. Đó là cách bạn vượt qua nó. Làm sao bạn vượt qua được nó nếu không cho nó vào bên trong? Liệu phiền não có cơ hội sanh khởi nếu có niệm, định và tuệ vững mạnh? 

Nếu chánh niệm mạnh, tâm bình an và ổn định, nhưng tuệ yếu thì sao? Sân nhất định sẽ lại nổi lên. Một số người có niệm và định nhưng tính tình rất sân. Một người có định mạnh, nhưng chỉ mỗi định tâm mà không có trí tuệ, thì định ấy sẽ có tác dụng phóng đại sự việc. Phiền não cũng phóng đại sự việc. Kết hợp cả hai thứ đó lại, và bạn đối diện với nó, đương nhiên là sẽ bùng nổ. 

Bạn sẽ bắt đầu tìm đường thoát chỉ khi không còn chịu đựng được nữa. Người nào quen sống trong bóng mát sẽ chẳng thể chịu đựng nổi khi ra giữa trời nắng chói chang. Những người như vậy sẽ chắc chắn không để những việc ấy xảy ra trong tương lai. Anh ta sẽ không để sân bùng phát ra mặc dù sân vẫn luôn muốn xuất đầu lộ diện.

Tâm si là bóng tối

Khi bạn có dù chỉ một chút chánh niệm thôi, bạn sẽ lợi ích được bao nhiêu? Bạn có thấy tâm mình thỏa mái hơn bao nhiêu không? Bởi vì bạn không biết những gì đang diễn ra nên bạn không biết nó nhẹ nhàng, thanh thản biết bao nhiêu. Luôn luôn có những phiền não vi tế ở bên dưới. Tâm si (moha) luôn luôn có ở đó. Tâm si luôn có mặt mỗi khi không có trí tuệ hiện diện. Chỉ có những khoảnh khắc ngắn ngủi khi có trí tuệ thì tâm si mới tạm thời vắng bóng. Bao nhiêu lần cái “tôi” không xảy ra? Ngay cả khi bạn thoáng nhìn thấy nó thì tâm si cũng ngay lập tức kéo đến che kín nó rồi. Tâm si là u tối.

Bạn có chiếc đèn pin tí xíu này. Khi bật lên, tất nhiên là nó sáng và bạn có thể nhìn thấy. Bạn chỉ có thể thấy một khoảng hẹp trước mặt, nhưng cũng có thể bạn đã tự bằng lòng với nó. Bạn nghĩ về nó: “Ồ, bây giờ tôi biết thật nhiều”. Thế còn tất cả những thứ bạn không hề thấy thì sao? Nó còn nhiều lắm. Bạn chỉ biết những gì mình nhìn thấy, bạn không biết những thứ mình chưa biết. 

Hãy khuấy động mọi thứ lên một chút

Nếu bạn có thể quan sát một chút trí tuệ này khi chúng đang vận hành, thì trí tuệ ấy sẽ chỉ đường cho bạn. Bạn không thể chứng nghiệm được những gì mình chưa biết. Bạn chỉ hiểu được phần nhỏ vậy thôi. Chính vì vậy bạn không được tự thỏa mãn và dừng lại. Khi bạn hiểu được một điều gì đó, thế vẫn chưa đủ. Bạn không  biết được bản chất của tâm si. Đến khi nào bạn mới hiểu được nó?

Bạn sẽ hiểu được khi có trí tuệ. Tâm si rút lui xuống một bước khi trí tuệ khởi sanh. Khi đó bạn sẽ thấy được tâm si có bao nhiêu trong mình. Chính vì thế tôi không hỏi bạn về đề mục. Tôi hỏi bạn hay biết cái gì và cái gì đang diễn ra trong tâm quan sát.

Bạn phải khuấy động mọi thứ lên một chút để giúp trí tuệ sanh khởi. Cái gì đang diễn ra thế? Tâm quan sát thế nào? Hãy thường xuyên tự hỏi mình như thế.

Do vậy chánh niệm và một số câu hỏi tự vấn phải đi cùng nhau. Cần phải có những suy nghĩ tìm hiểu như vậy cùng với chánh niệm. Khi tâm thay đổi, vẫn luôn có mong muốn biết và hiểu những gì đang diễn ra ở đó. Chỉ khi đó thì tâm mới luôn tỉnh giác trong mọi lúc. Khi tâm có ít năng lượng, nó chỉ ghi nhận, ghi nhận…nhưng mờ dần đi, rồi bạn bị hôn trầm, buồn ngủ.  Khi tâm tĩnh lặng, bạn sẽ trở nên lờ đờ.

Thực tế, khi tâm đã tĩnh lặng, đó là lúc để bạn sử dụng những kiến thức và thông tin của mình. Trước đó bạn khó sử dụng được chúng khi tâm xáo động bởi vì mọi thứ cứ rối tinh cả lên. Bạn cần phải sử dụng những kỹ năng này khi tâm đã mạnh mẽ hơn và ổn định hơn.

CÂU HỎI

Rút ra từ chương: “Thế nào là thiền chánh niệm?”

•  Bạn đang chánh niệm với loại tâm nào?

• Khi chánh niệm về đề mục này, tâm bạn cảm thấy ra sao?

• Bạn có hay biết là mình đang ngồi hay không? đi? đứng? sinh hoạt hàng ngày? Khi làm các công việc này, nếu hay biết một cách tự nhiên thì bạn biết cái gì?

•  Tâm đang ở đâu? Tâm đang làm gì? Tâm đang có cảm xúc gì? Tâm đang suy nghĩ gì?

•  Cái gì đang diễn ra? Tại sao nó diễn ra? Nếu không cần phải khiến những thứ đang diễn ra biến mất hoặc những gì không diễn ra phải xuất hiện, thì bạn cần sử dụng loại năng lượng nào?

• Bạn có cần phải cố gắng thì mới nhìn hoặc nghe được không? Bạn vẫn có thể hay biết mà không cần chú tâm vào cái gì được không?

•   Đề mục và tâm biết, cái nào quan trọng hơn?

•  Đề mục nào tốt hơn: hơi thở ở mũi hay phồng xẹp ở bụng?

•  Cái gì đang diễn ra trên thân? Bạn đang biết cái gì? Bạn có thể biết cái gì một cách tự nhiên?

•  Cái gì đang diễn ra trong tâm bây giờ? Nó đang bình an, hay bất an, hay thất vọng, buồn bực? Cái gì đang diễn ra?

•  Bạn bắt đầu thực hành từ lúc nào trong ngày?

•  Tâm đang nghĩ chuyện gì? Tâm dùng bao nhiêu năng lượng? Thái độ nào đang có mặt ?

•  Bạn đang hành thiền như thế nào? Bạn có thực hành đúng không? Bạn tiếp tục thực hành như thế nào?

THÁI ĐỘ ĐÚNG ĐẮN 101

Thế nào là thái độ đúng khi hành thiền?

Xin bạn hãy kiểm tra lại thái độ của mình khi bắt đầu hành thiền. Bạn đang hành thiền với thái độ hay quan kiến đằng sau tâm như thế nào?  Bạn chỉ muốn một trạng thái tâm bình an hay muốn học hiểu những gì đang diễn ra? Tâm không thể mát lạnh và tĩnh lặng khi bạn muốn có một kinh nghiệm nào đó ngoài những gì đang thực sự diễn ra trong hiện tại. 

Tâm tĩnh lặng với định khi nó không còn chạy theo hay tìm kiếm những kinh nghiệm nhất định nào đó.

Không cần thiết phải chạy quanh cố ép tâm mình phải hay biết một cái gì đó bởi vì tâm vẫn luôn hay biết. Bản chất của tâm là hay biết những đề mục đang diễn ra. Hãy kiểm tra lại tâm mình. Không cần phải tạo nên một cái gì cả. Bạn chỉ cần quan sát những đề mục và những kinh nghiệm đang diễn ra, đúng theo bản chất pháp của nó. Hãy chờ đợi và quan sát với trí thông minh.

Không có kinh nghiệm nào là sai lệch hay gây rối cả, bởi vì tất cả mọi kinh nghiệm đều mang bản chất của pháp cả. Những gì đang diễn ra trong thân cũng có bản chất pháp, nhưng gì đang diễn ra trong tâm cũng mang bản chất pháp. Không có cái gì thuộc về tôi hay thuộc về bạn cả. Cảm giác nóng chỉ là cảm giác nóng và là bản chất của pháp. Chúng ta cảm thấy nóng hơn chỉ khi chúng ta sở hữu cái nóng đó là của mình và phát triển sự chống đối lại nó.

Tất cả mọi thứ diễn ra bởi vì nhân duyên. Công việc của chúng ta chỉ là:

• Có thái độ đúng

• Duy trì chánh niệm

• Sử dụng trí thông minh

• Có hứng thú.

Với chánh kiến và chánh tư duy, chánh niệm sẽ trở nên liên tục và có đức tính không dễ duôi, không quên đề mục đúng đắn của nó (appamāda). Khi trí tuệ có mặt trong sự hay biết thì đó là chánh niệm.

Chúng ta quan sát như thế nào?

Không cần phải đi tìm đề mục mình lựa chọn. Trong pháp hành này, chúng ta chú ý đến cái tâm đang hoạt động, tâm thiền và phát triển các tâm thiện. Vì vậy, chúng ta có thể sử dụng bất cứ đề mục nào để phát triển chánh niệm, định tâm và đạt được tuệ giác về bản chất của các hiện tượng (thân và tâm) thay vì tạo ra thêm tham, sân, si do tà kiến và những quan kiến sai lầm trong tâm. 

Bởi vì có thể dùng bất cứ đề mục nào để phát triển chánh niệm, nên chúng ta có thể bắt đầu chánh niệm với bất cứ đề mục nào.

Không nên sai lầm nghĩ rằng ở đó có đề mục khác tốt hơn những gì bạn đang kinh nghiệm trong hiện tại.

Không có kinh nghiệm nào tốt hơn những gì bạn đang kinh nghiệm trong hiện tại cả. Điều quan trọng là cái tâm đang chánh niệm và hay biết. Điều quan trọng nữa là cách tâm mình nhìn nhận và quan sát kinh nghiệm ra sao.

Không cần phải chạy quanh tạo ra hay cố gắng chạy theo những kinh nghiệm khác nhau. Đề mục thiện hay bất thiện? Nó chẳng thiện hay bất thiện gì cả. Kinh nghiệm chỉ là kinh nghiệm. Đề mục chỉ là đề mục. Đề mục thì luôn luôn có sẵn đó. Hay biết và quan sát là công việc của tâm mình. Tâm biết tất cả những gì ở đó cần phải biết. Đây là những câu hỏi quan trọng hơn: Tâm đang có thiện hay bất thiện?

Tại sao chúng ta phải chánh niệm?

Tại sao chúng ta phải chánh niệm? Chúng ta chánh niệm vì muốn hiểu biết. Chúng ta chờ đợi, quan sát và nghiên cứu những gì đang xảy ra trong thân và tâm để hiểu được bản chất của chúng. Chúng ta không cố ý làm cho tâm tĩnh lặng hay cố để có được một “thời thiền tốt”. Chúng ta hành thiền để nhìn rõ những gì đang diễn ra như nó đang là và có thái độ đúng đắn với những thứ đang diễn ra đó (chúng là tự nhiên và không có gì là của mình cả). Chúng ta cần thấy tự nhiên chỉ là tự nhiên, nhận biết đề mục chỉ là đề mục, và biết những gì cần biết. 

Khi có suy nghĩ rằng đối tượng này hay kinh nghiệm này là tốt, thì sẽ có tâm tham với nó. Khi thấy rõ cái nào đúng là đúng, cái gì có mặt ở đấy là ở đấy, thì bạn sẽ thoát khỏi tâm tham. Nhưng khi chúng ta không biết cách thực hành thì tâm tham sẽ chỉ càng lớn mạnh. Chúng ta hành thiền để giải thoát khỏi tâm tham và chấp thủ.

Hạnh phúc với chánh niệm

Bạn sẽ thấy kinh nghiệm chỉ đang tự diễn ra theo đúng bản chất của nó khi bạn biết chờ đợi và quan sát với chánh niệm và trí tuệ. Bất cứ cái gì đang diễn ra, hãy để nó tự diễn ra. Không cần phải vui hay buồn về những gì đang diễn ra và cũng không cần thích hay không thích bất cứ một kinh nghiệm nào. Bất cứ cái gì bạn kinh nghiệm được trong hiện tại đều là kinh nghiệm đúng. Hãy hạnh phúc rằng mình đang có sự hay biết và chánh niệm, bởi vì tự thân điều đó đã là việc thiện rồi.

Tâm không yên lặng-nó luôn luôn suy nghĩ. Bạn nên thấy hạnh phúc rằng mình thấy được tự nhiên như nó đang là và có khả năng nhận ra được điều đó.

Biết tâm mình không tĩnh lặng khi nó không tĩnh lặng, đó là chánh kiến (sammā-ditthi). Hay biết rằng tâm đang suy nghĩ trong khi có suy nghĩ là chánh niệm. Nhưng rất nhiều lần bạn cứ muốn suy nghĩ ấy phải dừng lại bởi vì bạn cho rằng nó đang quấy rối bạn. Nhưng khi bạn tham muốn cố gắng làm cho nó tĩnh lặng, điều đó chỉ làm phức tạp thêm vấn đề và đem lại căng thẳng.

Hãy làm tất cả những việc gì là thiện

Bất cứ cái gì thiện hay bất thiện đều xuất phát từ trong tâm cả. Tại sao có thiện và bất thiện? Những phẩm chất tâm thiện và bất thiện này sanh khởi bởi vì những phản ứng của chúng ta đối với những đối tượng tâm hay biết. Tất cả những gì thiện đều bắt nguồn từ thái độ đúng, khuôn nếp chân chánh của tâm, và như lý tác ý (yonoso manasikāra – định hướng tâm đúng đắn).  Mọi điều bất thiện đều xuất phát từ thái độ sai, khuôn nếp sai và phi như lý tác ý (aynoniso manasikāra – định hướng tâm sai lầm).

Luôn cố gắng sống với những hành động đúng đắn, lời nói chân chánh và những phẩm chất tâm thiện lành.  Hãy làm tất cả mọi việc thiện: bố thí, cúng dường (dāna), giữ giới (sīla), phát triển sự ổn định của nội tâm (samādhi) và hành thiền vipassanā (bhāvanā). Trong tất cả những việc thiện này, hành thiền là việc thiện cao nhất. Vì vậy, đừng quên mục đích của mình.

Chúng ta đạt đến Niết Bàn chỉ khi tất cả những thiện pháp có mặt đầy đủ. Tâm không có tham sân si là một cái tâm đầy trí tuệ và một cái tâm như vậy mới có thể chứng ngộ được Niết Bàn. Sẽ rất khó nếu những hiểu biết chưa đầy đủ và những phẩm chất tâm bất thiện vẫn còn xen lẫn vào trong các kinh nghiệm của mình.

Tạo đà chánh niệm 

Bạn phải thư giãn. Tâm thiền của bạn có rộng mở, thành thật và không thiên vị hay không? Khi tâm không tham muốn điều gì, không bất mãn điều gì, nó yên lành và có chánh kiến. Nó thấy tự nhiên chỉ là tự nhiên. Chánh niệm trở nên liên tục. Khi đó, bạn sẽ không nghĩ những suy nghĩ tiêu cực hay nói xấu người khác. Giới hạnh vững chắc. Định tâm luôn hiện diện trong trí tuệ nhận biết đề mục chỉ là đề mục. Nó biết những thứ có mặt ở đó cần biết. Định tâm có mặt bởi vì không còn tâm tham cầu những kinh nghiệm khác hoặc chống đối lại những gì đang diễn ra.

Giữ giới, tu tập định và tuệ là thực hành theo lời dạy của Đức Phật và duy trì, giữ gìn Phật Pháp. Trong mọi trường hợp, khi bạn tránh làm việc sai lầm, làm những gì đúng đắn với chánh niệm + trí tuệ, thì tất cả mọi thứ đã bao gồm trong đó cả rồi. 

Hãy kiểm tra lại tâm thiền:

• Có thái độ đúng không?

• Tâm có hay biết và tỉnh thức không? Hay là đang lờ đờ và nặng nề?

• Có hứng thú tu tập không?

• Nó chỉ hay biết một đề mục thôi sao? Có thể hay biết thêm đề mục khác nữa được không?

• Tâm hay biết được bao nhiêu đề mục?

Khi pháp hành có được đà quán tính, chánh niệm sẽ mạnh mẽ hơn. Khi chánh niệm mạnh hơn, tâm quan sát sẽ không còn tham cầu nữa. Nó sẽ đồng thời chánh niệm được nhiều đề mục khác nhau từ các cửa giác quan.

Chánh niệm giống như máy thu sóng truyền hình  vệ tinh, có thể bắt được nhiều kênh khác nhau. Có chánh niệm về tâm quan sát và có sự ghi nhận  xem thái độ đúng hay sai.

Tâm biết nó đang làm gì. Khi tất cả những điều này diễn ra, không có gì là thuộc về cá nhân mình cả - đó không phải là “công việc của tôi” hay “tôi”. “Tôi” không chánh niệm, tâm và đề mục sanh khởi cùng nhau và tâm chỉ đơn giản hay biết. Không có ai cả, không có một thực thể nào, không có người nào đằng sau những tiến trình ấy. Tất cả chỉ là tự nhiên.

Chúng ta hành thiền vì lợi ích của chính mình. Hãy tiếp tục thực hành Pháp với niềm vui, sự hứng thú và lòng trân trọng, cung kính.

Tình yêu thiền chánh niệm.

•  Tâm thiền phải thư giãn một cách tự nhiên, tĩnh lặng và bình an. Hãy học cách không tập trung, không kiểm soát, không cố tạo ra cái gì hay hạn chế, gò bó cái gì cả.

•  Tại sao phải tập trung nhiều như vậy? Có thể là bạn đang mong muốn có được một kinh nghiệm nào đó hay không thích một cái gì đó đang diễn ra.

•  Không tạo ra hay chối bỏ cái gì, và cũng không quên chánh niệm mỗi khi có cái gì đó sanh khởi hoặc diệt đi.

•  Tâm đang ở đâu? Nó có chú ý đến những gì đang diễn ra trong thân và tâm không? Hay là đang chú ý đến bên ngoài hay người nào đó?

•  Tâm là tâm thiền khi nó không có tham, sân, đau khổ hay bất an trong đó. Khi thực hành với tham muốn hay mong cầu, chờ đợi, thì bạn chỉ tự làm mình mệt mỏi mà thôi.

•  Cố gắng tạo ra một cái gì đó là tâm tham đang làm việc. Chối bỏ một cái gì đó là tâm sân đang làm việc. Không hay biết có cái gì sanh lên hay diệt đi là tâm si đang làm việc.

•  Không mong đợi điều gì sẽ đến, không mong muốn điều gì, không bất an, bởi vì khi có những thái độ này trong tâm sẽ rất khó hành thiền.

•  Thường xuyên kiểm tra lại thái độ hành thiền.

•  Chúng ta chú ý đến và chánh niệm cả cái tốt lẫn điều xấu. Thiền là chấp nhận bất cứ cái gì sanh khởi, dù là “tốt” hay “xấu” và quan sát nó một cách thư giãn.

•  Khi chúng ta tham muốn một cái gì được cho là tốt và chống đối lại cái gì bị cho là xấu thì có còn là hành thiền nữa không?

•  Khi chúng ta cố gắng tạo ra một kinh nghiệm mình mong muốn thì có là thực hành đúng hay không? Chúng ta chỉ cố gắng hay biết và quan sát những gì đang diễn ra như nó đang là.

•  Nếu tâm mệt mỏi hay cảm thấy khổ sở, nhất định có điều gì đó mất cân bằng hoặc thiếu sót trong pháp hành. Khi tâm cảm thấy căng thẳng và tù túng sẽ rất khó hành thiền. Hãy kiểm tra lại xem mình đang thực hành như thế nào khi bạn thấy thân và tâm mình mệt mỏi. Tâm có thái độ đúng không?

•  Tâm thiền phải thư giãn và bình an. Bạn chỉ có thể hành thiền được với tâm nhẹ nhàng và giải phóng.

•  Tâm đang làm gì? Nó đang làm công việc gì? Nó có bị cuốn trôi theo suy nghĩ không? Nó có đang hay biết không?

•  Đừng cố tìm lỗi cuả tâm suy nghĩ – đừng cố gắng ngăn chặn suy nghĩ. Thay vào đó, bạn chánh niệm để nhận biết suy nghĩ mỗi khi nó khởi sanh. 

•  Tâm thiền hay tâm chánh niệm, chỉ hay biết một cách hời hợt hay biết một cách sâu sắc và cặn kẽ?

•  Chúng ta không cố gắng loại bỏ đối tượng của tâm (đề mục). Tuy nhiên, chúng ta muốn hiểu những phiền não sanh khởi liên quan đến đối tượng và quán xét, tìm hiểu những phiền não đó.

•  Đề mục không thực sự quan trọng. Tâm quan sát làm việc ở đằng sau mới thực sự quan trọng. Nếu tâm quan sát có thái độ đúng, thì bất cứ đề mục nào cũng là đề mục đúng.

•  Chỉ khi có đức tin (saddhā), tinh tấn (viriya) mới phát khởi. Chỉ khi có tinh tấn, chánh niệm (sati) mới liên tục. Chỉ khi chánh niệm liên tục, tâm mới ổn định và vững  vàng (samādhi-định). Với tâm ổn định và vững vàng, bạn sẽ hiểu được mọi thứ như nó đang là (paññā-tuệ). Khi bạn thấy được thực tại như nó đang là, đức tin sẽ càng tăng trưởng.

•  Hãy giữ chánh niệm trong hiện tại – đừng hồi tưởng lại quá khứ hay ước vọng tương lai.

CHÁNH NIỆM TỪNG GIÂY PHÚT

ĐEM TỚI ĐÀ QUÁN TÍNH

Khi nghĩ đến thiền là người ta thường nghĩ đến hình ảnh một thiền sinh ngồi yên, mắt nhắm tịt. Chỉ có mỗi tư thế ngồi không có nghĩa là người đó đang ngồi thiền. Anh ta có thể ngồi rất yên, để tâm cuốn trôi theo dòng suy nghĩ.

Chúng ta hành thiền lúc nào? Chúng ta bắt đầu hành thiền khi lên thiền đường ư? Chúng ta hành thiền ở bất cứ nơi nào, từ khi thức dậy đến khi đi ngủ. Chúng ta có thể hành thiền được trong phòng vệ sinh và nhà tắm không? Đừng ngồi trong toalet mà mơ mộng. Hãy nhớ chánh niệm bất cứ lúc nào, khi ở trên thiền đường, khi đi kinh hành, lúc đánh răng, tắm rửa, dọn dẹp, đọc sách, mắc quần áo, hay bất cứ công việc nào.

Bởi vì đây là việc chúng ta thực hành trọn vẹn cả ngày, nên không cần phải dùng quá nhiều sức ngay một lúc. 

Tuy nhiên tâm phải tỉnh thức, tỉnh giác, thư giãn và cân bằng bởi vì tất cả những phẩm chất tâm ấy 

giúp cho trí tuệ sanh khởi.

Nó chỉ là Pháp khi chúng ta học cách hành thiền, có khả năng hành thiền và tiếp tục hành thiền.

Bất cứ đề mục nào

Hãy quan sát thân mình. Bạn quan sát cái gì khi chánh niệm mà không chú vào một điểm nhất định nào đó như mũi hay bụng? Hay biết mình đang ngồi, đứng, đi, cảm giác nóng nực, nghe tiếng động….Bạn có thấy khi nhìn không? Bạn có thể thấy được mà không phải cố ý nhìn không? Ở thiền đường có tiếng đồng hồ kêu tích tắc và tiếng chim hót. Bạn có thể nghe thấy mà không phải chú tâm lắng nghe. Để hay biết được những điều đó có khó không? Có mất nhiều năng lượng không? Bạn chỉ cần hay biết như thế suốt cả ngày.

Xin đừng nghĩ rằng một đề mục hay một nơi chốn nào đó thì tốt hơn đề mục khác hoặc nơi khác, bởi vì không có đề mục nào tốt hơn đề mục nào cả. Đề mục chỉ là đề mục và nó sanh khởi theo đúng bản chất của nó. Vì vậy, bắt đầu bằng đề mục nào không thành vấn đề. Bắt đầu bằng bất cứ đề mục nào đến qua 6 cửa giác quan mà bạn thấy thích hợp với mình. Nhưng nên nhớ, dù bắt đầu bằng bất cứ đề mục nào, có chánh niệm và trí tuệ mới là điều quan trọng.

Kiểm tra tâm thiền

Khi bạn mang kính màu đỏ, mọi vật bạn nhìn đều màu đỏ. Khi mang kính màu xanh, mọi vật lại màu xanh. Quan sát đề mục với tâm tham hoặc sân cũng giống như mang kính màu vậy. Khi tâm quan sát với tham, đề mục đó là đề mục của tâm tham. Khi tâm quan sát với tâm sân, đề mục đó là đề mục của tâm sân. Tâm không còn thấy đề mục chỉ là đề mục nữa.

Rất khó để thấy được tâm tham và sân này trong tâm nếu bạn quá cố ý quan sát đề mục (mà không thấy được những gì đang diễn ra trong tâm quan sát). Có tham không? Có sân không? Vấn đề không phải là cái gì đang diễn ra với đề mục, mà là tâm quan sát đề mục ấy như thế nào mới quan trọng.

Chỉ khi tâm quan sát không có tham, sân, si thì đề mục mới trở thành đề mục của Pháp.

Quan sát một cách tự nhiên

Khi nào tâm cảm thấy gò bó và căng thẳng? Tâm có căng thẳng khi nó muốn một cái gì đó ngoài những gì đang diễn ra hay chống đối lại những gì đang diễn ra. Phiền não không muốn để yên mọi thứ như chúng đang là, nó muốn cái gì đó diễn ra, nó muốn kết quả, nó muốn kiểm soát những gì đang diễn ra và nó ép buộc, tập trung, cố tạo ra hay gò bó để có được cái nó muốn.

Thay vì cứ phải nặn ra, tập trung hay gò ép, chúng ta chỉ cần chờ đợi và quan sát. Có cần phải tập trung chú tâm khi chúng ta để bất cứ những gì diễn ra được tự do diễn ra? Nếu không tìm kiếm một cái gì đặc biệt hoặc cụ thể, chúng ta không cần phải dùng nhiều năng lượng đến thế. Chúng ta chỉ cần dùng trí thông minh và sự hứng thú: 

•  Cái gì đang diễn ra?

• Nó đang hoạt động như thế nào? 

Nếu muốn quan sát cách thức cái gì đó đang hoạt động một cách tự nhiên như nó đang là, thì chúng ta cũng phải quan sát nó một cách tự nhiên. Chính vì vậy tôi nói không kiểm soát hay gò ép gì cả. Chúng ta chỉ đơn giản để thân làm công việc của nó trong khi chú ý đến cái tâm đang chánh niệm, chú ý nhiều đến mức có thể, liên tục suốt cả ngày.

Ngồi thiền

Khi ngồi thiền bạn quan sát cái gì? Bạn có thể quan sát bất cứ đề mục nào sanh khởi. Nếu sự chú ý của tâm quay về hơi thở ở lỗ mũi, hãy quan sát đề mục ấy. Bạn có bắt sự chú ý quay trở lại lỗ mũi trong khi nó đang ở tay không? Không. Khi tâm đang ở một chỗ khác mà cứ bắt nó phải quay về mũi thì sẽ rất mệt mỏi. Đề mục hơi thở ở mũi và đề mục cảm giác ở tay có gì khác nhau? Chẳng có gì khác nhau cả.

Nếu tâm chú ý đến tiếng động thì sao? Chúng ta sẽ hay biết tiếng động. Tiếng động có quấy rầy bạn không? Nó sẽ không quấy rầy bạn nếu bạn chỉ coi nó như là những hiện tượng tự nhiên. Bạn chỉ cần nhận biết tiếng động khi nghe tiếng động.

Khi mới hành thiền, có thể bạn sẽ thấy tâm mình rất xáo động, buồn ngủ hoặc bất an. Điều đó không thành vấn đề.

Trong cuộc sống hàng ngày, bạn làm rất nhiều việc chủ yếu sử dụng năng lượng tâm do phiền não giải phóng ra. Ở đây, bởi vì bạn được yêu cầu thực hành mà không có tham và sân, nên lúc đầu tâm mất đi sức mạnh và trở nên yếu. Sau vài ngày, bạn phát triển thêm một chút chánh niệm, sự ổn định và tĩnh lặng của tâm, bạn sẽ thấy tâm mình tỉnh thức hơn. Khi tâm tỉnh thức hơn thì sao? Bạn sẽ nhận biết được nhiều, rất nhiều suy nghĩ. Nhưng đừng lo – đó chỉ là tự nhiên và không có vấn đề gì cả.

Suy nghĩ chỉ trở thành vấn đề nếu bạn cho rằng  nó đang làm bạn đi chệch hướng trong thiền và bạn cố gắng để dừng suy nghĩ lại.

Nhưng suy nghĩ chẳng phải cũng là tâm sao? Nếu bạn thực sự muốn học hiểu về tâm mình, những suy nghĩ này sẽ chỉ đường cho bạn. Bạn có thể quan sát được điều này không? Thế thì tại sao lại chống đối suy nghĩ? (Thiền sinh trả lời: bởi vì có những cảm xúc và cảm giác đến do những suy nghĩ ấy). Trong trường hợp ấy thì bạn nhìn những cảm xúc ấy như thế nào? Các suy nghĩ ấy có khó chịu không? (Thiền sinh: chúng ta coi nó như đề mục). Đúng. Khi bạn nhận biết những cảm xúc ấy như đề mục, thì đó là lúc bạn đang thực hành thiền Vipassanā.

Đừng định sẵn thời gian ngồi thiền cho mình. Nếu bạn quyết định trước là mình sẽ ngồi chừng bao lâu, thì nếu phải đứng dậy vì một lý do nào đó, bạn sẽ cảm thấy áy náy và lo lắng. Và sự bất an trong tâm sẽ làm tâm bạn bất ổn và làm suy yếu định tâm. Vì vậy đừng định sẵn thời gian ngồi. Chỉ cần hay biết những gì đang diễn ra trong phút giây hiện tại là đủ. Nếu khó ngồi, bạn phải đứng dậy đi kinh hành thì cũng không vấn đề gì. Chỉ cần nhớ duy trì chánh niệm về những gì đang diễn ra trong thân và tâm mình.

Đi kinh hành

Đi kinh hành cũng giống như khi ngồi thiền, bạn chỉ ghi nhận bất cứ cái gì sanh khởi hay diễn ra. Đi một cách tự nhiên và thoải mái, tốc độ vừa phải tự nhiên. Đừng đi quá chậm.

Đừng ép buộc mình phải quan sát những đề mục liên quan đến thân khi bước đi. Đừng làm mình căng thẳng khi cứ ép mình phải để tâm chú ý vào bước chân cả tiếng đồng hồ. Chỉ cần hay biết tổng thể toàn bộ thân mình. Nếu tâm nhận biết thân mình đang toát mồ hôi, hãy hay biết điều đó. Nếu nó nhận biết cảm giác ở tay, cũng hay biết điều đó. Tay bạn đang chắp lại? hay đang đung đưa? Bạn có thể hay biết được tất cả những động tác ấy.

Bạn cũng có thể ghi nhận những gì mình thấy, nghe, nghĩ, ngửi, xúc chạm hay cảm nhận trong khi đi.

•  Tâm đang hay biết gì?

•  Tâm đang như thế nào?

•  Cái gì đang diễn ra trong tâm?

•  Tâm đang trong trạng thái như thế nào? Có bình an không?

Nếu bạn có thể hay biết được cả ý định khi bước đi hay dừng lại thì cũng tốt. Nếu bạn ghi nhận được cả lý do tại sao mình đang tiếp tục bước đi thì càng tốt.

Thiền trong lúc ăn uống

Cái ước muốn nào mạnh hơn: ước muốn ăn hay ước muốn thực hành?

Khi bữa ăn bắt đầu là tâm tham thường kéo đến. Hãy quan sát tâm mình trước đã. Tâm tham ăn rất mạnh.

Thường có một cảm giác mạnh nhất định đi kèm với tâm tham muốn ăn. Khi có tâm tham mạnh này, chánh niệm thường yếu ớt hoặc không có chút nào. Khi bạn đang ăn, tâm bạn như thế nào? Nó có thư giãn không? Hãy thường xuyên kiểm tra xem bạn có ăn với tâm tham hay không? Cái muốn đó thường rất rõ và tâm mình thường cảm thấy hơi bị thắt lại khi có tâm tham ăn. Tâm vạch ra nhiều cách để trộn các loại thức ăn khác nhau trong đĩa. Bạn sẽ ăn như thế nào? Bạn sẽ ăn gì tiếp sau khi xong món này? Tâm đã vạch sẵn kế hoạch cho món tiếp theo rồi. Trừ khi bạn chú ý đến những gì tâm đang làm, còn nếu không bạn sẽ chỉ tiếp tục lối mòn suy nghĩ và vạch kế hoach được thúc đẩy bởi tâm tham ăn.

Đừng tập trung vào thức ăn hay bát cơm của mình quá mức. Thay vào đó, tiếp tục quan sát tâm mình trong khi ăn. Cố gắng nhận biết xem tâm mình làm việc thế nào trong lúc ăn nhiều hơn nữa.

• Bạn đang ăn với trạng thái tâm như thế nào?

• Tâm đang cảm thấy ra sao?

• Tâm có thư giãn không? Có đang chuyên chú vào chuyện ăn không?

Khi tâm thư giãn, bạn có thể quan sát cách mình cử động trong lúc ăn ra sao. Chẳng hạn, bạn có thể quan sát cách cầm thìa, đũa, chạm, há miệng, nhai, cắn… Bạn cũng hay biết những vị khác nhau như mặn, đắng, ngọt…Bạn có thể ghi nhận bất cứ điều gì hay tất cả mọi thứ. Bạn có biết mình thích món gì và không thích món gì không? Đói có phải là một với tham ăn? Cảm giác đói xảy ra trên thân, trong khi tâm muốn ăn diễn ra trong tâm và là công việc của suy nghĩ. Đôi khi ước muốn ăn trong tâm và cảm giác đói trên thân có liên hệ với nhau. Bạn chỉ cần quan sát những điều đó và tất cả mọi thứ diễn ra như nó đang là.

Sinh hoạt hàng ngày

Thiền không chỉ mỗi trong lúc ngồi. Bạn đứng dậy từ chiếu thiền và đi làm các công việc sinh hoạt hàng ngày như thế nào? Hãy đứng dậy và làm với chánh niệm. Khi thay đổi tư thế từ ngồi thiền sang các công việc hàng ngày, đừng quên một điều: chánh niệm. Cần có chánh niệm liên tục cả ngày, dù là trong lúc ngồi thiền, đi, đứng, sinh hoạt…, không để cho các suy nghĩ bất thiện xen vào. 

Bạn có thể hay biết được tâm mình làm gì khi lên xuống cầu thang, tra chìa khóa vào ổ, đóng cửa, mở cửa. Khi vào phòng, đầu vào trước hay chân vào trước? Bạn cần quan sát chính mình trong các công việc hàng ngày. Bạn làm gì khi quay trở lại phòng mình? Bạn có cởi khăn quàng ra và vứt bừa lên giường không? Tiếp tục chánh niệm về những việc mình làm trong phòng riêng. Bạn có thể học hỏi được từ bất cứ cái gì đang diễn ra. Mỗi khoảnh khắc đều là khoảnh khắc thích hợp để thiền. 

Hãy chánh niệm về tất cả mọi hoạt động khác nhau trong sinh hoạt hàng ngày, từ rửa mặt, đánh răng, chải đầu, thay quần áo… Cố gắng chánh niệm tất cả mọi việc, cho đến cả những hành động nhỏ nhất.

Lúc đầu thì quan sát những hoạt động của thân là phần nhiều, nhưng điều quan trọng là bạn vẫn phải thường xuyên kiểm tra lại tâm mình, bởi vì tâm thiền quan trọng hơn những gì đang diễn ra trên thân. Hãy có hứng thú đối với bất cứ những gì đang diễn ra, bất cứ việc gì bạn đang làm. Bởi vì bạn muốn biết tất cả về cách thức thân và tâm mình đang vận hành.

Cũng xem xem mình có thể chánh niệm được những gì khi lên giường đi ngủ. Khi bạn thức dậy, bạn có thể chánh niệm về cảm giác lờ đờ hay ý muốn tiếp tục quay lại ngủ tiếp. Đó cũng là thiền.

•  Bạn chánh niệm được cái gì vào lúc thức dậy?

•  Thân đang nằm ngửa, hay nằm sấp?

•  Cái gì đang diễn ra trên thân?

•  Cái gì đang diễn ra trong tâm?

Bạn sử dụng trí thông minh và trí tuệ, liên tục mài sắc chúng để thực hành bằng cách tạo hứng thú cho mình trong việc hành thiền, trong những việc mình làm, và bằng cách đặt các câu hỏi:

•  Cái này là gì?

•  Cái gì đang diễn ra?

•  Tại sao nó diễn ra?

Khi bạn nghĩ về việc thực hành của mình và cách mình đang thực hành, bạn đang khởi những suy nghĩ thiện trong mình và làm cho những suy nghĩ bất thiện khó sanh khởi. Thiền là công việc mài sắc chánh niệm, phát triển sự ổn định nội tâm và trí tuệ. Sau đây là một số câu hỏi bạn có thể sử dụng:

•  Tôi đang làm gì?

•  Tôi đang hành thiền như thế nào?

•  Tôi có thực hành đúng không?

•  Tôi tiến bộ như thế nào trong việc thực hành?

Lúc đầu bạn sẽ cảm thấy hơi mệt khi học hỏi cách thực hành đúng và hiệu quả. Khi bạn đã biết cách thực hành đúng với thái độ đúng đắn, cả thân và tâm sẽ cảm thấy đầy an lạc.

Đau 

Khi bạn thay đổi tư thế ngay lập tức để xả bỏ một chút khó chịu, đó là tâm tham đang hoạt động. Mặt khác, quyết tâm không cử động bằng bất cứ giá nào lại có thể là tâm sân đang thể hiện. Tất nhiên chẳng ai thích thú cảm giác đau nhức hay ngứa ngáy cả. Tâm sân sẽ khởi lên một cách tự nhiên khi bạn quan sát cái đau. Bạn có thể bắt đầu nhận diện ngay những phản ứng đó và tránh không để rơi vào một trong hai cực đoan là thay đổi tư thế ngay hoặc nhất quyết không động đậy bằng bất cứ giá nào.

Nếu bạn cứ tiếp tục hay biết cái đau với sân trong tâm thiền, thì đó có còn là hành thiền nữa không? Chẳng hạn, điều gì sẽ xảy ra khi bạn tức giận một ai đó và tâm lấy hình ảnh người đó làm đề mục? Tương tự như vậy, cái đau sẽ tăng lên khi quan sát nó với tâm sân. Khi đau, tâm sẽ bị hút về cái đau và chú ý đến nó. Không phải vì đó là một kinh nghiệm dễ chịu mà bởi vì nó là một kinh nghiệm không mong muốn.

Trong trường hợp này thì bạn làm gì? Vào lúc cảm giác đau còn đang rất mạnh như thế này thì đừng nhìn cái đau vội. Đừng nhìn thẳng vào cái đau khi tâm có sự chống đối. Hãy kiểm tra lại tâm mình trước. Bạn nhìn cái đau như thế nào? Tâm nghĩ về cái đau như thế nào? Có nhiều suy nghĩ liên quan đến cái đau này. Tâm cảm thấy căng thẳng và co rút lại vì đau. Thật khó sống với sự khó chịu như vậy. Hãy cố gắng nhìn cảm giác trên thân và cảm xúc của tâm diễn ra đồng thời với cái đau ấy.

Sau khi bạn đã thay đổi đối tượng chú ý từ cái đau sang tâm, bạn sẽ có được thái độ “mặc kệ nó”.

Thái độ của tâm mình với cái đau sẽ là: “Nó có thể tự biến mất hoặc ở lại một lúc nữa. Tôi sẽ cố gắng quan sát nhiều đến mức có thể, và tôi sẽ chuyển tư thế khác khi không còn quan sát như thế này được nữa”.

Vậy khi đau hãy quan sát tâm mình. Tâm có chút khó chịu và cảm thấy khó sống cùng với cái đau này được. Sân (sự chống đối) sẽ phóng đại thực tế lên, làm cho đau như căng cứng lại. Trong thực tế thì nó không đau đến mức ấy. Không có tâm sân thì chỉ có những cảm giác vi tế ở đó, cái đau không còn căng cứng nữa. Ngay cả ý niệm ban đầu về “đau” cũng biến mất.

Tóm lại, trí tuệ đứng lùi lại đằng sau một chút chỉ có ở đó khi bạn có thể xử lý được tình huống. Cố gắng chạy trốn ngay khi mới đau một chút thì sẽ chẳng có phần trí tuệ nào trong đó cả. Tham (lobha) chỉ thỏa mãn trong việc thay đổi tư thế, và sân (dosa) chỉ thỏa mãn khi tư thế ấy đã được thay đổi. Chỉ có trí tuệ là nhận biết mọi thứ như nó đang là.

Bạn có thể làm như vậy, và chỉ khi bạn không thể xử lý được cái đau nữa thì mới lùi lại đằng sau một chút, thư giãn và thay đổi tư thế. Khi cử động, hãy làm trong chánh niệm, đó cũng là một phần của thiền. Đức Phật chưa bao giờ nói chúng ta không được cử động trong lúc hành thiền. Khi có nhu cầu cần cử động, hãy cử động. Nhưng khi cử động không thực sự cần thiết thì đừng làm. Không có trí tuệ trong việc cố ép mình nghiến răng chịu đau không động đậy khi cái đau đã trở nên rất mạnh trong thân.

Từng chút từng chút một, bạn có thể cố gắng tăng thời gian ngồi và bạn sẽ thấy mình có thể ngồi được lâu hơn. Khi tâm đã trong sáng và mát mẻ (với thái độ đúng đắn có mặt), bạn có thể quan sát bất cứ cái gì bạn muốn. Tâm thư giãn này, khi nhìn lại cái “đau” trước đó, sẽ không còn thấy đó là đau nữa. Khi tâm hiểu được điều này, sự chấp nhận sẽ đến một cách tự nhiên.

Cảm thọ (Vedanā)

Khi có tâm thì sẽ có các cảm xúc và sự hiện diện của một loại cảm thọ nào đó: thọ lạc (sukha vedanā), thọ khổ (dukkha vedanā), hoặc thọ xả (upekkha vedanā). Đó là những cảm giác dễ chịu, khó chịu hoặc cảm giác trung tính. Khi còn có thân thì sẽ còn có đau nhức, mỏi, bệnh tật…

Cái gì quan trọng hơn: làm cho cảm thọ biến mất hay học hiểu về cảm thọ?

Vậy vượt qua cảm thọ nghĩa là gì? Bạn vượt qua cảm thọ khi tâm không còn phản ứng lại với tham hay sân nữa mà chỉ có chánh niệm+trí tuệ. Cách tôi hiểu điều đó là trong tâm sẽ không còn hỷ (domanassa) và ưu (somanassa)  nữa, dù rằng vẫn có những thứ đang diễn ra trong thân. Tâm ở trong trạng thái xả (upekkhā) và trí tuệ. Đó là ý nghĩa của vượt qua cảm thọ.

Mặc dù chúng ta nói là muốn học hỏi về đề mục (đối tượng hay biết của tâm), song chúng ta vẫn thường xuyên chối bỏ những đề mục khó chịu và mong muốn nó biến mất.  Chúng ta muốn những thứ tiêu cực phải biến đi cho nhanh và cố gắng kết thúc nó. Khi có điều gì đó tích cực, chúng ta lại cố để kéo dài nó. Đó có phải là Pháp không?

Nhiệm vụ của bạn là nhận biết cảm thọ chỉ là cảm thọ. Cảm thọ này không phải là một con người hay một thực thể, và nó cũng không có việc gì để làm với “bạn”.

Bạn thực hành để cho loại hiểu biết và trí tuệ này sanh khởi. Khi bạn nhận ra không có cái gì là của cá nhân mình, bạn không còn có vấn đề khúc mắc gì với nó nữa. Nó chỉ là vấn đề khi bạn coi cảm thọ đó là “của bạn”. Vì vậy hãy nhận diện ra thái độ đằng sau tâm mình khi những cảm thọ này sanh khởi. Bạn thực hành bởi vì muốn hiểu biết.

Sân chỉ là sân. Nó chỉ là bản chất của pháp.

Ngài Shwe Oo Min thường nói: “Cái sân của bạn lớn thế nào – lớn bằng nắm tay hay lớn bằng quả bóng?”. Cái sân của người Trung Quốc có lớn hơn cái sân Ấn Độ không? Chẳng cái nào lớn hơn cái nào cả, bởi vì chúng cũng y hệt như nhau. Sân chỉ là sân.

Chúng ta thường gán nhãn cho cơn sân của người khác là “cơn sân của họ”, và cái sân trong mình là sân “của mình”. Đó là tà kiến. Khi chúng ta hành thiền để hiểu bản chất thực sự của những phiền não này, chúng ta sẽ không thể học được nếu sở hữu chúng như là “của tôi”.

Tham và sân mỗi thứ có một bản chất riêng biệt. Sân thì thô tháo và có đặc tính phá hoại, tàn phá. Tham có bản chất dính mắc và trói buộc; tham không muốn buông bỏ.

Bản chất của tâm là có những kinh nghiệm tốt, xấu đan xen lẫn nhau trong khi chúng ta hành thiền. Khi có tà kiến và những suy nghĩ sai lầm, tham hoặc sân sẽ xâm nhập; khi có chánh kiến, trí tuệ sẽ sanh khởi. Khó khăn của chúng ta bắt nguồn từ việc không có nền tảng thông tin đúng đắn và không hiểu biết về bản chất của tâm. Không hiểu kỹ thế nào là hành đúng thì rất khó để thực hành. Khi có hiểu biết thực sự thì mọi việc đều dễ dàng. 

Kiên trì tinh tấn 

Chúng ta cần có loại chánh niệm được phát triển  một cách tự nhiên từ sự tinh tấn kiên trì và bền bỉ, từng phút từng giây.

Chúng ta không sử dụng loại cố gắng cưỡng ép, mất rất nhiều năng lượng ngay. Loại tinh tấn đó chỉ làm chúng ta uể oải, dã dượi khi mệt mỏi. Rồi khi lấy  đủ năng lượng, chúng ta qua được sự dã dượi đó và rồi lại bắt đầu chánh niệm trở lại. Không thể phát triển được chánh niệm liên tục nếu chúng ta cứ thực hành theo kiểu tùy tiện như vậy.

Hãy phấn đấu để đạt được chánh niệm liên tục. Khi chánh niệm liên tục và tâm có thể thấy được toàn bộ tiến trình của những gì đến trước đó và diễn ra sau đó, mà không cưỡng ép, tâm sẽ bắt đầu nhận ra được nhân-quả. 

Chỉ phấn đấu để chánh niệm được những gì đang diễn ra và những gì sẽ đến tiếp theo. Chỉ có mỗi việc đó chứ không có việc gì khác phải làm. Với sự kiên trì, bạn sẽ phát triển được một sức mạnh nội tâm và tự tin vào chính mình. Hãy thử điều đó mà xem nếu bạn không tin tôi. Bạn sẽ kinh nghiệm được sự an lạc khi có thể tự mình thấy ra điều này. Sự an lạc này đến từ đâu? Sự an lạc này đến từ sự hay biết.

Lấy đà chánh niệm

Khi định và niệm yếu và phiền não rất mạnh trong tâm, bạn sẽ không thể thấy được thực tại dù có cố gắng đến đâu chăng nữa. Không có sự liên tục của chánh niệm, thì tâm nhìn thấy cái gì đó một chút, lại để lọt mất cái khác, rồi lại nhìn thấy.  Bạn có thể hiểu được bộ phim không khi cứ thi thoảng lại bỏ qua vài đoạn? Sự không liên tục này khiến cho bạn khó nắm bắt được bức tranh hoàn chỉnh và trí tuệ sẽ không có cơ hội để phát triển. Chính vì thế tôi thường nhấn mạnh đến sự kiên trì đều đặn, và liên tục của chánh niệm.

Bạn hãy cố gắng chánh niệm liên tục hơn để có cơ hội cho đà chánh niệm tăng trưởng.

Khi chánh niệm đã có sức mạnh, tâm sẽ hay biết được nhiều thứ hơn và sẽ tự phát triển đà chánh niệm của chính nó. Bạn không phải là người làm công việc chánh niệm nhiều đề mục hơn đó.

Giá trị của chánh niệm

Khi bạn bắt đầu hành thiền, niệm, định và tuệ trước kia vắng mặt bây giờ đã bắt đầu hiện hiện trong tâm. Hãy biết trân trọng những phẩm chất tâm thiện này trong tâm mình. Giá trị của chánh niệm là gì? Chánh niệm loại bỏ cái gì? Chánh niệm loại bỏ và thay thế sự thất niệm.

Chúng ta hành thiền bởi vì chúng ta muốn hiểu phiền não. Chúng ta muốn chánh niệm về các phiền não sanh khởi đúng như bản chất của pháp. Thiện cũng là pháp mà bất thiện cũng là pháp.

Chúng ta thực hành để có thái độ đúng, để hiểu bản chất của pháp và để đoạn trừ phiền não.

TRÍCH SÁCH : PHÁP Ở MỌI NƠI